نام برخی از یاران امام رضا(ع)را با ذکر مختصری از شرح حال ایشان بیان کنید.

ائمه اطهار(ع) در طول حیات پر برکت خویش، شاگردانی دانشمند داشتند که آثار آنها را حفظ نمودند این چهره های درخشان و پرورش یافتگان مکتب اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ در راه نشر دانش دینی و حرکت جامعه به سوی تعالی و کمال زحمات زیادی کشیدند. در زمان امام رضا ـ علیه السّلام ـ هر چند شرایط سیاسی و اجتماعی همانند شرایط دوره امام باقر و امام صادق ـ علیهم السّلام ـ نبوده است، اما در عین حال ایشان شاگردان زیادی تربیت کردند و مسائل دینی و علوم اسلامی را از طریق اصحاب و نمایندگان خویش به شیعیان آموختند ما در این بحث به تعداد محدودی از یاران ایشان اشاره می کنیم.

۱. حسن بن علی بن زیاد الوشاء: یکی از اصحاب بزرگوار امام رضا ـ علیه السّلام ـ و ملقب به بزیع می باشد. وی از افراد برجسته و برگزیده و شایسته امامیه محسوب می شود(۱)، که ابتدا واقفی بود، اما وقتی معجزاتی از امام رضا ـ علیه السّلام ـ دید که دلالت بر صحت امامت ایشان داشت، برگشت و معتقد به امامت آن حضرت و امامان بعدی شد و تا زمان امام هادی ـ علیه السّلام ـ را درک کرد.(۲)
شیخ طوسی ایشان را دارای اثر مکتوب دانسته.(۳)
۲. دعبل بن علی بن رزین: دعبل خزاعی شاعر مشهور اهلبیت ـ علیهم السلام ـ که کتاب طبقات الشعرا یکی از تصنیفات وی می باشد. شیخ طوسی می نویسد. حال او در ایمان و علو شأن مشهور است. وی قصیده ای بر امام رضا ـ علیه السّلام ـ خواند و آن حضرت لباسی از خز به او داد که در آن لباس ۶۰۰ دینار حضرت برای وی گذاشته بود(۴) ابن شهر آشوب نیز در مناقب وی را از شعرای اهل بیت و از اصحاب امام کاظم و امام رضا ـ علیهم السّلام ـ شمرده است.(۵)
عبد السلام هروی (ابو الصلت) از دعبل خزاعی نقل می کند که گفت: وقتی قصیده ام را برای امام رضا ـ علیه السّلام ـ خواندم و به ابیات آخر رسیدم، امام ـ علیه السّلام ـ گریه شدیدی کرد و سپس فرمود: یا خزاعی روح القدس بر زبانت این دو بیت را جاری کرد…»(۶)
دعبل خزاعی در سال ۲۴۵ ه.ق در ایام متوکل وفات کرد وی زمان امام جواد ـ علیه السّلام ـ را نیز درک کرده بود(۷)
۳. زکریا بن آدم: زکریا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی از اصحاب ثقه، بزرگوار و جلیل القدر امام رضا ـ علیه السّلام ـ می باشد.(۸)
وی در نزد امام رضا ـ علیه السّلام ـ از منزلت خاصی برخوردار بود.(۹) آیت الله خوئی به نقل از شیخ طوسی وی را از اصحاب امام صادق، امام رضا و امام جواد ـ علیهم السّلام ـ دانسته است.(۱۰)
در حدیثی که کشی آن را نقل کرده، آمده است:
امام جواد ـ علیه السّلام ـ فرمودند: خداوند به صفوان بن یحیی و محمد بن سنان و زکریابن آدم بهترین پاداشها را بدهد، آنها نسبت به من وفادار بودند(۱۱) در نامه ای که امام جواد ـ علیه السّلام ـ آن را برای محمد بن اسحاق نوشته است زکریا بن آدم را فردی عارف به حق معرفی کرده است.(۱۲) مرقد شریف وی در قبرستان شیخان قم می باشد.
۴. صفوان بن یحیی: وی یکی از افراد مورد وثوق امامیه و از اصحاب امام رضا و امام جواد ـ علیهما السّلام ـ بوده است. شیخ طوسی وی را موثق ترین افراد زمان خویش در حدیث و عابدترین آنها معرفی کرده است (۱۳) شیخ طوسی در شدت زهد و عبادت وی می نویسد: او هر روز ۱۵۰ رکعت نماز می گذارد و هر سالی سه ماه روزه می گرفت زکات مالش را هر سالی سه مرتبه پرداخت می کرد. او و عبدالله بن جندب و علی بن نعمان در بیت الله الحرام با یکدیگر عهد کردند که هر کدام زودتر بمیرند، و هر کسی زنده ماند برای او نماز بخوانند، روزه بگیرند، حج انجام دهند و… آن دو نفر مردند. و صفوان زنده ماند پس به عهد خویش در مورد آن دو نفر وفا کرد… و هر کار نیکی که می توانست برای خودش انجام دهد برای آنها نیز انجام داد.(۱۴)
در حدیثی از امام جواد ـ علیه السّلام ـ آمده است: خداوند از صفوان بن یحیی و محمد بن سنان راضی و خشنود گردد زیرا آنها با من و پدرم هرگز مخالفت نکردند.(۱۵)
وفات صفوان بن یحیی در مدینه بوده است امام جواد ـ علیه السّلام ـ حنوط و کفن برایش فرستاد(۱۶) وی کتابهای زیادی نوشته که از جمله آنها می توان به الشراء، البیع، الفرائض اشاره کرد.(۱۷)
۵. محمد بن اسماعیل بن بزیع: شیخ طوسی وی را فردی شایسته، موثق و کثیر العمل(عبادت) معرفی کرده است(۱۸)
وی از اصحاب امام رضا ـ علیه السّلام ـ می باشد که افتخار شاگردی امام موسی کاظم ـ علیه السّلام ـ و امام جواد ـ علیه السّلام ـ را نیز داشته است.(۱۹)
شیخ طوسی کتابهایی برای او ذکر کرده است که از جمله آنها می توان به کتاب الحج اشاره کرد.(۲۰)
۶. حسن بن علی بن فضال: از صحابه جلیل القدر امام رضا ـ علیه السّلام ـ می باشد. وی از امام رضا ـ علیه السّلام ـ روایت نقل کرده است. وی فردی با ورع و ثقه و زاهد معرفی شده است(۲۱)
شیخ طوسی می نویسد. وی ابتدا فطحی مذهب و قائل به امامت عبد ا…. بن جعفر بود. سپس به امامت ابی الحسن ـ علیه السّلام ـ برگشت.(۲۲) آیت الله خوئی روایتی را به نقل از فضل بن شاذان آورده است که دلالت بر عبادت و سجده های طولانی ایشان دارد.(۲۳) این عالم شیعی که کتابهایی نیز به او نسبت داده شده است از جمله کتاب الصلاه و کتاب الدیات(۲۴) وی در سال ۲۲۴ هـ .ق فوت کرده است.(۲۵)
از دیگر اصحاب امام رضا ـ علیه السّلام ـ می توان به حسن بن محبوب، عبد السلام هروی (اباصلت)، احمد بن ابی نصر بزنطی و… اشاره کرد.

پاورقی:

۱. محمد بن حسن طوسی، الفهرست، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۵۱ش، ص۵۴.
۲. نجفی، محمد مهدی، الجامع لرواه و اصحاب الامام الرضا، مشهد، الموتمر العالمی للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۱۹۵.
۳. الفهرست، همان، ص۵۴.
۴. محمد بن حسن طوسی، رجال طوسی، نجف، منشورات المکتبه و المطبعه الحیدریه، ۱۳۸۰ق. ص۳۷۶.
۵. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی جا، مرکز نشر الثقافه الاسلامیه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ص۱۴۹.
۶. همان، ج۸، ص۱۵۰.
۷. محمد بن حسن طوسی، همان، ص۳۷۶.
۸. محمد بن حسن طوسی، الفهرست، همان، ص۲۹۷.
۹. معجم رجال الحدیث، همان، ج۸، ص۲۸۲.
۱۰. همان.
۱۱. همان به نقل از کشی.
۱۲. قزوینی، سید محمد کاظم، الامام الجواد من المهد الی الحد. قم، مؤسسه الرساله، ۱۴۱۴ق، ص۱۸۹.
۱۳. محمد بن حسن طوسی، همان، ص۱۷۱.
۱۴. همان.
۱۵. معجم رجال الحدیث، همان، ج۱۷، ص۱۶۲.
۱۶. الامام الجواد من المهد الی الحد. همان، ص۱۹۷.
۱۷. همان، ص۱۷۲.
۱۸. همان ص۲۲۷.
۱۹. شیخ مفید، جوابات اهل الموصل، بی جا، الموتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، بی تا، ص۲۱.
۲۰. محمد بن حسن طوسی رجال طوسی، همان، ص۳۸۶ و ۳۶۰.
۲۱. محمد بن حسن طوسی، الفهرست، همان، ص۹۴-۹۳.
۲۲. همان.
۲۳. سید ابوالقاسم موسوی خوئی، همان، ج ۶، ص ۵۱.
۲۴. محمد بن حسن طوسی، همان، ص۹۴-۹۳.
۲۵. اسماعیل باشا البغدادی- ایضاح المکنون، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی تا، ج۲، ص۲۷۸.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات