غلات زمان امام هادی علیه السّلام چه کسانی بودند و چه میخواستند و موضع امام در برابر ایشان چه بود؟

غلات از ریشه غلو به معنی تجاوز و گذشتن از اندازه است. در اصطلاح فرقه شناسی اسلامی به کسانی غلات گفته میشود که امیرالمؤمنین علیه السّلام یا بقیه ائمه معصومین علیهم السّلام را تا مقام خدایی بالا برده و گویند که خداوند به عنوان جسم انسانی در این حضرات ظاهر گشته است.(۱)

خداوند متعال در قرآن کریم زیاده روی در باورهای دینی و خدا دانستن اولیای الهی را پیروی از هوی و هوس و گمراه شدن از راه راست دانسته و میفرماید:
بگو ای اهل کتاب در دین خود غلو نکنید و غیر از حق، نگوئید و از هوسهای جمعیتی که پیشتر گمراه شدهاند و دیگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتهاند، پیروی نکنید.(۲)
بر اثر برخوردها و راهنماییهای امام باقر و امام صادق علیهما السّلام مدتی کوتاه فعالیتهای غلات فروکش کرد به طوری که وقتی محمد بن بشیر راه انحرافی غلو را ادامه داد، مردم توجهی به او نکردند، ولی بر اثر جو خفقان زمان امام هادی علیه السّلام و حمایتهای پنهانی حکومت عباسی از تفرقه بین شیعیان، غلات دوباره پاگرفته و از طرف دشمن به گرمی مورد استقبال قرار گرفتند.(۳)
در این نوشتار به آنچه از کتب روایی و تاریخی در مورد غلات زمان امام هادی علیه السّلام بدست میآید، اشاره میکنیم.
۱. محمد بن نصیر فهری نمیری: وی پس از امام هادی علیه السّلام و امام حسن عسگری علیه السّلام نیز زنده بود و فعالیت میکرد.
۲. علی بن حسکه.
۳. قاسم یقطینی .
۴. حسن بن محمد معروف به ابنبابا.
۵. فارس بن حاتم قزوینی.(۴)
اندیشههای انحرافی غلات حول محورهایی بود که با مبانی صحیح اسلامی ناسازگار بود و حتی فرقههای غیر اسلامی نیز آن را نمیپذیرفتند و آنچنان که شیخ حر عاملی گفته، این افکار برای ضربه زدن به جامعه شیعی بود که در زیر فشار دشمنان اهل بیت علیهم السلام دستوپنجه نرم میکردند و خلاصهای از این افکار عبارتند از:
۱. خدایی وقائل شدن مقام ربوبی برای اهل بیت علیهم السلام و به خصوص امام هادی علیه السّلام .
۲. ادعای نبوت برای خودشان و اینکه امام هادی علیه السّلام آنها را برای نبوت برگزیده است.
۳. جایز بودن ازدواج با محارم.
۴. اباحیگری: یعنی خداوند هیچ چیزی را حرام نکرده است.(۵)
۵. انکار واجبات: واجباتی که در قرآن کریم و روایات اسلامی آمده بود، همه را به نوعی تاویل و توجیه میکردند به عنوان مثال در توجیه آیات نماز که در قرآن کریم امده است (۶) میگفتند: مراد از نماز، رکوع و سجود و دیگر واجبات نماز نیست، بلکه منظور پیروی کردن از مردی است که به کنایه از او به صلاه یاد شده و مراداز زکات نیز باز پرداختن حق مال نیست بلکه پیروی از شخصی است که نامش ذکر نشده و یا میگفتند: نماز، روزه، زکات، حج و… همه بر این است که به ائمه علیهم السلام معرفت داشته باشند و گرنه اعمال عبادی منظور قرآن نمیباشد.(۷)
۶. تناسخ(۸): به این معنی که روح انسان پس از جدائی از جسمش وارد جسم دیگری شده و چند سالی نیز در آن زندگی میکندوتا بینهایت این روند ادامه پیدا می کند که در این صورت دیگر معاد و روز قیامتی وجود نخواهد داشت و روح انسان تا ابد در این دنیا از جسمی به جسمی دیگر منتقل میگردد.
امام هادی علیه السّلام همچون دیگر معصومین علیهم السلام که پرچمدار هدایت اسلامی بودند، از یک سو مردم را به مبانی قرآنی با تفسیر اهل بیت علیهم السلام راهنمایی میکردند و از دیگر سو انحراف غلات را به جامعه اعلام کرده و از آنها بیزاری جسته و مورد لعن قرار میدادند و از شیعیان نیز میخواستند که از آنها دوری گزینند. چنانچه در مورد فارس بن حاتم، بعد از روشن گری دستور قتلش را صادر کرده و فرمود :
برکشندهی فارس، بهشت را ضمانت میکنم.(۹)
و از حسن بن محمد القمی معروف به ابنبابا نیز بیزاری جست و از شیعیان نیز خواست از او بیزار باشند و فرمود:
خدا او را لعنت کند، مرا اذیت کرده و شیطان بر او چیره گشته و اگر توانستید سرش را به سنگ بکوبید(۱۰)
درباره قاسم یقطینی به ابراهیم شیبه نوشت افکار او از دین من نیست از او کنارهگیری کنید و فرمود:
خدا او را لعنت کند که افکار انحرافی را شیطان به او القا میکند.(۱۱)
و در مورد علی بن حسکه فرمود:
خدا لعنت کند او را که دروغ میگوید او از دوستان من نیست من از گفتههای او بیزارم و شما نیز بیزاری جوئید، لعنت خدا بر او باد که اگر در خلوت او را دیدید سرش را به سنگ بکوبید.(۱۲)
محمد بن نصیرنیز که امام هادی علیه السّلام را خدا دانسته و خود را پیامبر از سوی آن حضرت معرفی میکرد، مورد لعن و نفرین حضرت قرار گرفت.(۱۳)
البته یادآوری این نکته نیز ضروری است که با توجه به زنده بودن برخی از این غلات مانند محمد بن نصیر، علی بن حسکه و … در زمان امام حسن عسگری علیه السلام ، این افراد از سوی آن امام نیز مورد لعن و طرد قرار میگرفتند و گاهی اینها را غلات زمان امام حسن عسگری علیه السّلام میشمارند که منافاتی با غلات بودن شان در زمان امام هادی علیه السلام ندارد .(۱۴)

پاورقی:

۱. راغب اصفهانی.مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالسامیه. اول، ۱۴۱۶هـ ق، ص ۶۱۳ . طریحی، فخرالدین. مجمع البحرین، بیجا، مکتب نشر الثقافه الاسلامیه، دوم، ۱۴۰۸ هـ ق ، ج ۳، ص ۳۲۷.
۲. مائده : ۷۷.
۳. حر عاملی، الاثنی عشریه، قم، دارالکتب العلمیه، بیتا، ص ۲۱.
۴. رک: مجلسی، محمد باقر. بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء. ۱۴۰۴ هـ ق ، ج ۲۵، ص ۳۱۶، ب ۱۰، باب نفی الغلو فی النبی و الائمه . ورک : حلی. رجال العلامه الحلی. قم، دارالذخائر، ۱۴۱۱هـ ق، ص ۲۳۴ . ورک : رجال الکشی، محمد، رجال الکشی، مشهد، انتشارات دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸هـ ش، ص ۵۲۰.
۵. رجال کشی،پیشین ، ص ۵۲۰.
۶. رک : عنکبوت :۴۵، و رک: بقره : ۴۳، ۸۳، ۱۱۰، نساء :۷۷، حج :۷۸، نور:۵۶ و …
۷. مجلسی، محمد باقر. بحار، ج ۲۵، ص ۳۱۵، ب ۱۰ روایات در این باب فراوان است.
۸. علامه حلی، حسن بن بوسف. خلاصه الاقوال، نجف، المطبعه الحیدریه، دوم، ۱۳۸۱ هـ ق، ص ۴۳۳.
۹. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل البیت، ج ۱۵، ص ۱۲۴، ب ۴۷ . و رک : ج ۲۸، ص ۳۱۹، ب ۱۶ و ص۳۲۰، ب ۶، و رک : بحارالانوار، ج ۵۰، ص ۲۲۱، ب ۵.
۱۰. رجال الکشی، ص ۵۱۶.
۱۱. بحار الانوار، ج ۲۵، ص ۳۱۵، ب ۱۰.
۱۲. رک: رجال الکشی، ص ۵۱۶، و رک : بحارالانوار، ج ۲۵، ص ۳۱۶، ب ۱۰.
۱۳. رجال العلامه، ص ۳۴۷، و ص ۲۵۵، جابلقی، علیاصغر. طرائف المقال، قم، مرعشی نجفی، اول، ۱۴۱۰ هـ ق، ج ۱، ص ۳۹.
۱۴. رک: رجال الکشی، ص ۵۱۶، به بعد.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات