ائمه اطهار در مورد قیام های شیعی چه موضعی داشته اند؟

ائمه اطهار ـ علیه السّلام ـ هر یک با توجه به وضع جامعه و چگونگی محیط خویش، نقش ویژه ای را که بر عهده آنها بود ایفا کردند، همه امامان معصوم از جهت علم و تقوا، عبادت، شجاعت و از خودگذشتگی، جهاد و اجتهاد و دیگر صفات حمیده یکسان و هم جهت هستند، اما این شرایط اجتماعی و تاریخی هر دوره است که به هر یک از آنان، امکان بروز یک یا چند صفت از صفات فوق را داده و حضرتشان را مظهر و نمونه آن کرده است.(۱) و اینگونه نبوده است که مثلاً امام حسین ـ علیه السّلام ـ دست به قیام بزند و سایر ائمه صرفاً به کار فرهنگی و دینی مشغول باشند، بلکه امامان شیعه مدّت درازی از عمر پر برکت خود را تحت نظر حکام جور و در زندان سپری می کردند و در نهایت هیچ یک از آنان به مرگ طبیعی از دنیا نرفتند. شهادت ائمه بدست خلفا بیانگر وجود ارتباط منظم عاطفی، سیاسی و اعتقادی آن معصومین با رهبری قیام های علوی است.

اما با بررسی زندگی ائمه پی می بریم که عمق حرکت و گستره عمل ائمه فراتر از امور فرهنگی و علمی بوده است و همیشه در فرصت مناسب بر حکام جور می تاختند و در هدایت احساسات مذهبی و انقلابی علویان در مسیر حرکت کلّی خویش می کوشیدند.
آن بزرگواران هیچگاه با قیام علیه حکام جور مخالف نبودند، بلکه موقعیّت مناسب و شرایط لازم برای انجام و موفقیّت قیام و تأمین امکانات برای ادامه و استمرار آن در صورت پیروزی را شرط اولیّه و اساسی هر حرکتی می‌دانستند.(۲)
ارتباط دقیق و تشکیلاتی قیام کنندگان با ائمه ـ علیه السّلام ـ به عنوان پیروان و شیعیان آن بزرگواران به هیچ وجه، قابل تردید و انکار نیست و حتی در مواردی ائمه فرد قیام کننده را به «جدیت و دقت در کار» دعوت کرده، برای او دلسوزی و دعا می کردند.(۳) به عنوان مثال امام صادق ـ علیه السّلام ـ درباره زید چنین می فرمایند: «خدا او را رحمت کند، مرد مؤمن و عارف و عالم و راستگویی بود، که اگر پیروز می شد وفا می کرد و اگر زمام امور را بدست می گرفت. می دانست آن را بدست چه کسی بسپارد.» مسلم است که حضرت به قیام زید به عنوان «قیامی بر ضد ستمگری» می نگریستند، چنانکه شخصیت اخلاقی زید را نیز تأئید می فرمودند و حاضر نبودند کسی به ایشان جسارت کند.(۴)
و هنگام شروع یا پس از هر قیام علوی نخستین فردی که از سوی دستگاه خلافت مورد پرسش و بازخواست قرار می گرفت، امام معصوم ـ علیه السّلام ـ بود. وقتی حسین بن علی قیام کرد (قیام فخ ۱۶۹ هجری) نیروهای خلیفه قیام را به شدت سرکوب کردند و با شکست و شهادت حسین بن علی و اکثر یارانش جنگ پایان یافت، وقتی که سرهای آنها را نزد موسی بن عیسی آوردند، امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ حضور داشت. موسی بن عیسی به امام گفت:
این سر حسین بن علی است؟ امام پاسخ داد: «آری انا لله و انا الیه راجعون. به خدا سوگند او در حالی که مسلمان صالحی و به عبادت پروردگارش قیام می کرد و امر به معروف و نهی از منکر می نمود عمر خود را به پایان برد. او در خانواده خود مانند نداشت.(۵)
در یک جمع بندی کلّی می توان گفت قیام هایی که هدف قیام کنندگان امر به معروف و نهی از منکر و اصلاح اوضاع اجتماعی جامعه و ادای تکلیف و رسالت دینی بوده است. ائمه قیام کنندگان و شخصیت آنها را تأئید کرده اند و در اصلاح حرکت و اهدافشان کوشیده اند، و چون خود رأس تشکیلات سیاسی و اجتماعی شیعیان و تحت سخت ترین کنترل و فشار قرار داشتند، به منظور حفظ اهداف دراز مدّت، از شرکت مستقیم در حرکت های سریع و کوتاه خودداری کرده اند.(۶)
و در پایان به ذکر برخی از قیام های شیعی می پردازیم که این قیام ها و رهبران آنها از حیث نیّت، اخلاص و هدف با هم تفاوت داشتند و موضع و نظر ائمه نیز به تناسب قیام و اهدافشان و نتیجه و محیط فرهنگی که آن قیام در آن شکل گرفته متفاوت بوده است، این قیام ها عبارتند از:
۱. قیام حجر بن عدی.
۲. قیام توابین به رهبری سلیمان صرد خزاعی.
۳. قیام زید بن علی.
۴. قیام فخ.
۵. قیام ابراهیم بن عبدالله و…

پاورقی:

۱. کاظمی، محمد، قیام های شیعه در عصر عباسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص ۲۱۴.
۲. کاظمی، محمد، پیشین، ص ۲۴۰.
۳. همان، ص ۲۴۱.
۴. جعفریان، رسول، حیات فکری و سیاسی امامان شیعه، قم، انتشارات انصاریان، چاپ ششم، ۱۳۸۱، ص ۳۶۴.
۵. همان، ص ۳۹۰.
۶. کاظمی، محمد، پیشین، ص۲۴۳.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات