آیا ائمه اطهار به جز امیر المؤمنین هم دارای «اصحاب سرّ» بوده اند؟

در جواب این سؤال باید در مرحله اول مشخص کرد که صاحب سر به چه کسانی گفته می شود؟ پس از پاسخ به این سوال است که می توانیم مشخص کنیم که آیا ائمه هم افرادی به عنوان صاحب سر داشته اند یا خیر ؟

«اصحاب سرّ» را باید کسانی بدانیم که پیشوایان دینی برخی از معارف الهی را در سطحی فراتر از آن چه برای عموم مردم بیان می کردند، به این افراد تعلیم می نمودند و یا برخی از اخبار غیبی را برای آنها بیان می کردند. این افراد عموماً در سطحی بالاتر از دیگران و فراتر از دیگران در وادی معرفت الهی قدم می زدند. لذا ائمه معصومین چون آنها را مستعدتر و یا مطمئن می دیدند، اسراری را برای آنها بیان می کردند و یا اخبار غیبی به آنها می دادند.
به عنوان نمونه در مورد «میثم تمّار» یکی از اصحاب امام علی ـ علیه السّلام ـ آمده است که: «حضرت علی ـ علیه السّلام ـ او را بر اسرار خفیّه و اخبار غیبیّه مطلع فرموده بود».(۱) «شیخ عباس قمی» سه نفر از اصحاب امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ را به عنوان محرم اسرار معرفی می کند،(۲) که اخبار غیبی را برای یکدیگر بیان می کنند و از نحوه شهادت یکدیگر خبر می دهند.(۳)
شاید بتوان طبق بیانی که در تعریف اصحاب سرّ گفته شد، اصحاب با وفای امام حسین (ع)را که در کربلا به شهادت رسیدند، و حضرت در شب عاشورا خبر شهادت ایشان را بیان فرمودند و یا طبق برخی از روایات جایگاههای آنها را در بهشت به ایشان نشان دادند، جزء اصحاب سرّ آن حضرت بدانیم.
در مورد «جابر بن یزید یکی از اصحاب امام باقر ـ علیه السّلام ـ آمده است: « او حامل اسرار علوم اهل بیت طاهرین بود.»(۴) امام صادق(ع) علاوه بر این که شاگردان عمومی داشتند، بعضاً شاگردان و اصحاب خصوصی داشتند، همانند «مفضل بن عمر» که امام ـ علیه السّلام ـ برخی از معارف الهی را به طور خصوصی به ایشان تعلیم کردند.(۵)
«علی بن یقطین» از شیعیان امام کاظم ـ علیه السّلام ـ بود او با موافقت امام کاظم ـ علیه السّلام ـ به صورت مخفیانه در دستگاه حکومت عباسی بود.»(۶) او به شیعیانی که به او مراجعه می کردند به سفارش امام کاظم ـ علیه السّلام ـ کمک می کرد.(۷)
«امام هادی ـ علیه السّلام ـ در بین اصحابش وکلایی داشت که مخفیانه با آن حضرت ارتباط داشتند. از این گونه صحابه خاص می توان به «علی بن جعفر»، «ابراهیم بن محمد» و «علی بن بلال» نام برد.»(۸)
امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ : «عثمان بن سعید عَمری از نزدیکترین و صمیمی ترین یاران امام بود و زیر پوشش روغن فروشی، فعالیت می کرد».(۹)
نتیجه گیری: ائمه معصومین با یاران و اصحاب خود روابط متفاوتی داشته اند، برخی از این افراد که مورد وثوق و اعتماد ائمه بوده اند، به عنوان محرم اسرار ایشان بوده اند. و بعضاً امامان بزرگوار ما به این قبیل افراد مطالبی را بیان می کردند که به افراد دیگر این مطالب و اسرار گفته نمی شد. این افراد در سطحی بالاتر از سایرین بوده اند و بعضاً معارف الهی فقط به این گونه افراد گفته شده است. و به واسطه بعضی مخفی کاریها شاید تعدادی از همین افراد در تاریخ نامی از آنها برده نشده باشد. به نظر می رسد که اصحاب سرّ بیشتر به تعدادی از صحابه خاص امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ گفته شده است، اما در مورد ائمه دیگر یا این گونه افراد که صاحب سرّ ائمه باشند، کم بوده اند و یا شرایط سیاسی اجتماعی به گونه ای بوده است که حتی نام آنها هم به واسطه پنهان کاری و تقیّه فاش نشده است‌.

پاورقی:

۱. قمی، عباس، منتهی الآمال، قم، نشر هجرت، چاپ اول، ۱۳۶۵، ج۱، ص۴۰۰.
۲. میثم تمار، رشید هجری، حبیب بن مظاهر.
۳. قمی، شیخ عباس، همان، ج ۱، ص ۳۷۰.
۴. قمی، عباس، پیشین، ج ۲، ص ۱۹۴.
۵.
۶. همان، ص ۴۳۳
۷. قمی، عباس، پیشین، ج ۲، ص ۴۳۹.
۸. همان، ص ۵۷۳.
۹. همان، ص ۶۳۷.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات