نحوه ارشاد امامان در زمان خودشان چگونه بود است؟

ائمه ی -علیهم السلام-برای ارشاد مردم در زمان خودشان روش های مختلفی با توجه به شرایط و مقتضی زمان خود اجراء کرده اند.روش مشترک آن ها، تربیت شاگردان و موعظه و تبلیغ و فرستادن شاگردان به تمام نقاط مختلف سرزمین اسلامی بود. اما روش های اختصاصی آن ها با توجه به شرایط خاص روزگار بوده از جمله این روش ها, جهاد و جنگ با منحرفین که نوعی امر به معروف و نهی از منکر بوده است که امام علی و امام حسین -علیه السلام- از این روش ها بهره بردند.

ائمه ی معصوم -علیهم السلام-برای حفظ سنّت نبوی و جلوگیری از تحریف عقاید و اندیشه های ناب اسلامی توسط حاکمان جائر اموی و عباسی بر اساس مقتضای زمان و عصر خویش مواضعی را اتخاذ می کردند که ثمره ی ارشاد آن ها را در طول تاریخ می بینیم.
یکی از روش های مشترک بین همه ی ائمه که بسیار مؤثر بود و توسط شاگردان آن ها نیز به عنوان روش بسیار متّقن و کاربردی اعمال می شد، روش مناظرات علمی با مدّعیان و مخالفان و یا رهبران مذاهب و فِرَق دیگر بود که در برخی از دوره ها این گونه جلسات توسط حاکمان برگزار می شد.
روش مؤثر دیگر که در ارشاد مردم و حفظ دین اسلام نقش فراوان داشت، جواب دادن به شبهات وارده در باره ی قرآن، و عقاید خرافی و غلوّآمیز در باره ی اهل بیت بود در آن زمان گروه هایی مانند: زنادقه، معتزله و غلات و … که نوعی تحریف و بدعت در دین بوجود می آوردند و مردم را در عقاید خود متزلزل می ساختند ائمه -علیهم السلام-با قاطعیت تمام و برهان و دلیل روشن و هدایت گرانه آن ها را جواب می دادند، هم خودشان و هم شاگردان تربیت یافته در مکتب اهل بیت به شبهات فلسفی و کلامی و عقلی و نقلی جواب داده و مردم را از گمراهی و تزلزل در اعتقادات حفظ می کردند.
روش دیگر فرستادن نمایندگان به نقاط مختلف بود که آن ها از طرف ائمه مأموریت داشتند کارهای مختلفی را که از جانب امام به آن ها محوّل شده بود انجام دهند و مردم را موعظه و دعوت به تقوا نمایند، که این روش نیز از روشهای معمول بین همه ی امامان دین -علیهم السلام-بود.
روش مشترک دیگر که ائمه در هر زمان اعمال کرده و ثمرات زیادی از آن به وجود می آمد، روش عملی ـ کونوا دُعاهَ الناس بغیر اَلْسِنَتکُم ـ بوده است ائمه طبق این اصل مردم را به دیانت و تقوی و اخلاق حسنه دعوت می فرمودند زیرا که سیره ی عملی ائمه در هدایت و ارشاد مردم بسیار نافذ و مؤثر بود. چون ریشه در جان و دل مردم داشت، ائمه با این ابزار بسیاری از مخالفین خود را مرید خود می ساختند چنان که در سیره ی امام کاظم -علیه السلام- و ائمه ی دیگر این گونه برخوردها وجود دارد مثل برخوردامام مجتبی -علیه السلام- با مردی از اهل شام که او را مجذوب خود نمود.(۱)
روش های اختصاصی ارشادائمه: آن بزرگواران علاوه بر تحمّل و صبر و حلم و بردباری در مشکلات و عدم سازش و عدم تأیید حکّام جور، اقدامات عملی روشنی هم می کردند از جمله، مبارزه با بدعت ها و بدعت گزاران بود که در مقاطعی از تاریخ این گونه برخوردها بسیار کارساز بود و در حفظ اسلام ناب محمدی -صلی الله علیه وآله- نقش عظیمی را ایفا می کرد.
از این روش امام امیرالمؤمنین علی -علیه السلام- استفاده کردند، و چندین جنگ در برابر این گونه انحرافات داشتند. که هر یک در نوبه ی خود، در حفظ اندیشه ی ناب اسلامی و نبوی بسیار مؤثر بود.
از همین روش سیدالشهداء -علیه السلام- با اصحاب اندک خود برای حفظ دین و اصل اسلام و ارکان آن، که بنی امیّه بر آن بودند که آن را یکسره از بیخ و بن برکنند و آن را مسخ نمایند استفاده کردند. روش اختصاصی دیگر روشی است که امام حسن مجتبی -علیه السلام- آن را به کار برد و حفظ اسلام ناب محمدی را با صلح خویش تضمین نمود، موضعی که آن حضرت اتخاذ کرد ماهیت و اهداف پلید معاویه را از ابتدای کارش برای همه روشن ساخت که بدانند چه کسی بر مسند خلافت و جایگاه رسول خدا(ص) تکیه زده و بر آن ها حکومت می کند کسی که به هیچ وجه پای بند عهد و میثاق نیست، و پیمان شکن و دروغ گو و ریاکار است. برخورد ائمه با حکام جور چهره ی آن ها را برای مردم روشن می نمود و آن ها را می شناسانید.

پاورقی:

۱. مطهری ،مرتضی،مجموعه آثار،تهران ،صدرا،ج ۲۲،ص ۳۱۳-۳۱۴
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات