اسامی و تعداد قاریان صدر اسلام را بنویسید؟

افرادی که قرآن را حفظ و همت خویش را در حفظ و قرائت و یاد دادن قرآن کریم به دیگران مصروف می داشتند و از تشویقات معنوی پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ برخوردار بودند معروف به «قراء» بودند.

قاریان اولیه اسلام عبارت بودند از علی ـ علیه السّلام ـ ، عثمان بن عفان، ابی بن کعب، زید بن ثابت، عبدالله بن مسعود، ابوالدّرداء و ابو موسی و … (۱)
منابع تاریخی علاوه بر افراد مذکور از مصعب بن عمیر و ابن ام مکتوم نیز یاد کرده اند که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ آنها را برای تعلیم قرآن به سوی مدینه رهسپار نمود.(۲)
اولین قاری قرآن بنا برصراحت قرآن کریم، خود پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ است که نسبت به یاد دادن، صیانت و محفوظ بودن آن بسیار تلاش و جدیت می نمود.(۳)
بسیاری از دانشمندان، علی ـ علیه السّلام ـ را در صدر اسلام از حافظان وقاریان قرآن کریم یاد کرده اند.(۴)
در بین قاریان قرآن پس از علی ـ علیه السّلام ـ ، ابی بن کعب و عبدالله بن سعود از همه داناتر و مهارت بیشتری داشتند که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ قرائت آنها را مورد تأیید قرار می داد، چنانچه به ابی بن کعب می فرمود: قرآن را برای من بخوان و درباره او فرمود: « اُبی اقرأ کم» یعنی قاری ترین شما ابی می باشد.(۵)
گفتنی است علاوه بر این قرّاء معروف، ۱۴۰ نفر از قاریان و حافظان قرآن کریم در جنگ بئر معونه به شهادت رسیدند و این فاجعه برای پیامبر اکرم سنگین بود.(۶)
از جمله قاریان قرآن که باید از او یاد کرد بانویی است به نام امّ ورقه دختر عبدالله بن حارث که او نیز از جمله قاریان و حافظان معروف قرآن بود که مورد عنایت و احترام پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بود.(۷)
سیوطی نام قراءِ اولیه را چنین نوشته است: از مهاجرین، علی، عثمان، عمر، ابوبکر، طلحه، سعد، ابن مسعود، حذیفه، سالم، ابو هریره، عبدالله بن سائب و عباده.
از زنان، امّ سلمه، عایشه، حفصه، و از انصار، عباده بن الصامت معاذ، مجمّع بن جاریه، نضاله بن عبید و سلمه بن مخلد.(۸)
اما از تابعین که اهتمام به یادگیری قرآن از صحابه خصوصاَ قارئین چهارگانه: عبارت بودند از ابی بن کعب، عبدالله بن مسعود، انس بن مالک و معاذ بن جیل.(۹)
مرحوم علامه طباطبائی قاریان را این گونه طبقه بندی کرده است.
۱. بزرگان صحابه که قرآن را به طور کلی دریافت نموده و به دیگران تعلیم دادند و قرائت نمودند که سرآمد همه آنها امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ است که علاوه بر علم قرائت، تفسیر و سایر علوم قرآنی را به دیگران آموخت و شاگردانی چون ابن عباس و ابو الاسود دئلی و … را تربیت کرد.
۲. طبقه دوم از شاگردان طبقه اول تشکیل می شدند و در شهرهای مختلف حضور می یافتند و به تابعین تعلیم می دادند. مثلاً در مکّه، عبید بن عمیر و عکرمه و مجاهد، در مدینه، ابن مسیب و عروه و سالم. در کوفه، علقمه و اسود و عبیده و حارث بن قیس. در بصره نصر بن عاصم و حسن بصری و ابن سیرین و قتاده. در شام، مغیر بن ابی شهاب که از شاگردان ابوذر داء بودند.
۳. طبقه سوم، مشاهیر ائمه قرائت بودند و به همان ترتیب در شهرهای مختلف حضور داشتند، شکل گیری قراء سبعه در همین دوره بوده است. مثلاَ در مکه، عبدالله بن کثیر، در مدینه نافعریال در کوفه حمزه وعاصم، در بصره ابن علاء در شام، عبدالله بن عامر
۴. طبقه چهارم قاریان، شاگردان طبقه پیشین بوده اند.(۱۰)
۵. طبقه پنجم، طبقه ای بودند که درباره علوم قرآن و قرائت بحث و تألیف داشتند و صاحب نظر بودند. افرادی چون ابو عبید قاسم بن سلام و احمد بن جبیر کوفی و پس او ابو جعفر ابن جریر طبری. پس از اینها طبقات قرّاء سبعه (هفتگانه)، قرّاءِ عشر (دهگانه)، قرّاء اربعه عشر (چهارده گانه) شکل گرفت.(۱۱) و آن چه امروز در میان مردم معروف است، مطابق قرائت عاصم است که حفص آن را نقل نموده، عاصم قرائت را از عبدالرحمن سلمی یاد گرفت و عبدالرحمن از شاگردان امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ می باشد. (۱۲)

پاورقی:

۱. کمالی دزفولی، سید علی، شناخت قرآن، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ص ۱۶۴.
۲. زنجانی، ابو عبدالله، تاریخ القرآن، ترجمه ابوالقاسم سحاب، تبریز، کتابفروشی سروش، چاپ اول، ۱۳۴۱، ص ۴۹.
۳. «و رتل القران ترتیلا» سوره مزمل
۴. طباطبائی، محمد حسین، قرآن در اسلام، مشهد، انتشارات طلوع، چاپ اول، بی تا، ص ۱۷۴.
۵. زنجانی، پیشین، ص ۴۲.
۶. سیوطی، الاتقان، ترجمه حائری، انتشارات امیر کبیر، چاپ اول، ۱۳۶۳، ج۱، ص۲۴۰ و آیتی، ابراهیم، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه، چاپ چهارم، ۱۳۶۶، ص۳۶۰ .
۷. طباطبائی، محمدحسین، پیشین، ص ۱۷۳. و سیوطی الانقان، پیشین، ص ۲۴۴.
۸. سیوطی، پیشین، ص ۲۴۳.
۹. طباطبائی، محمدحسین، پیشین، ص۱۷۴.
۱۰. طباطبائی، محمدحسین، پیشین، ص ۱۷۶ـ ۱۷۵ و سیوطی، پیشین، ج۱، ص ۲۶۲.
۱۱. حجتی، محمد باقر، تاریخ قرآن کریم، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۶۸، ص ۳۵۳ـ ۳۵۶.
۱۲. طباطبائی، پیشین، ص۱۷۷.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات