چرا از مختار به طور شایسته یاد نمی شود؟

چرا از مختاربن ابی عبیده ثقفی که به خون خواهی امام حسین ـ علیه السلام ـ قاتلین ایشان را کشت، به طور شایسته یاد نمی شود؟

پاسخ:

یکی از کسانی که در تاریخ شیعه به خاطر اقدام درست و خداپسندانه اش در گرفتن انتقام از شهدای کربلا و شاد کردن دل اهل بیت و خاندان پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ سهم زیادی داشته، مختاربن ابی عبیده ثقفی است.
این که چرا از ایشان به طور شایسته یاد نمی شود، شاید منظور این باشد که چرا در منابع تاریخی یادی از مختار به تناسب اقداماتش نمی شود؟ باید توجه داشت که در منابع تاریخی شیعه که به واقعه عاشورا و تاریخ زندگانی امام حسین ـ علیه السلام ـ پرداخته اند بعضا به قیام مختار به عنوان یکی از اثرات قیام کربلا،اشاره شده است.
از ائمه علیهم السلام ـ نیز جملاتی در تحسین عمل مختار وارد شده است. در برخی از روایات،ائمه(ع)نسبت به مختار اظهار علاقه کرده اند و از اقدام او در انتقام گرفتن از قاتلین امام حسین ـ علیه السلام ـ و اصحابش ـ علیهم السلام ـ تمجید کرده اند . امام باقر ـ علیه السلام ـ فرمودند: «مختار را بد نگوئید که او دشمن ما را کشت و انتقام خون ما را گرفت.»(۱) در جای دیگر به پسر مختار می فرماید: «خدا پدرت را بیامرزد، حق ما را از هر که بر او حق داشتیم گرفت.»(۲) و همچنین زمانی که سر عبیدالله بن زیاد را به مدینه نزد امام سجاد ـ علیه السلام ـ آوردند امام فرمودند: «که هیچ کس از بنی هاشم نبود مگر این که به مختار درود فرستاد و در حق وی دعا کرد و نسبت به وی سخن نیک گفت.»(۳) ابن عباس در جواب ابن زبیر که مختار را کذاب می خواند گفت: «او کسی است که قاتلان ما را کشته، انتقام خون ما را گرفته، دل های ما را تسکین داده است. پاداش چنین کسی از سوی ما این نیست که او را دشنام دهیم.»(۴)
اما به نظر می رسداز آنجا که مختار ضربات زیادی بر پیکر امویان و زبیریان زده و همچنین در برابر اشراف کوفه از موالی – ایرانیان مسلمان شده که نزد اشراف عرب نسبت به اعراب از جایگاه پایین تری برخوردار بودند- در سپاه خود استفاده کرده، لذا مورخین سنی مذهب و طرفداران گروه های ذکر شده نسبت ها و تهمت های ناروائی به مختار زده و رواج می دادند تا باعث کم فروغ شدن اقدام مختار شود. البته این نسبت ها اغلب بعد از مرگ مختار به او داده شده، اتهاماتی چون ادعای نبوت، ادعای مهدویت برای محمد ابن حنفیه و یا تاسیس فرقه کیسانیه و دادن لقب «کذاب» به مختار که بعضا در متون اهل سنت آمده است.(۵)
همان طور که بیان شد روایات وارده در کتب تاریخی شیعه و سنی در رابطه با مختار دو دسته است، یک دسته که کاملا اقدام مختار را ستایش کرده و او را از شیعیان مخلص اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و از معارضین امویان شمرده اند. اما دسته‌ دیگر از روایات که بیشتر از طرف اهل سنت مطرح شده نسبت های مختلف را به او داده اند و این شائبه را در اذهان ایجاد کرده که مختار به خاطر اغراض شخصی دست به این اقدام زده و خواستار بهره برداری سیاسی بوده است.

پاورقی:

۱. عالمی، محمدعلی، حسین نفس مطمئنه، تهران، انتشارات هاد، چاپ اول، ۱۳۷۲، ص ۳۹.
۲. مجلسی. بحارالانوار، بیروت، موسسه وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳، ج ۴۵، ص ۳۵۱.
۳. محمد بن سعد. طبقات الکبری، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵، ج۵، ص ۲۸۵.
۴. بلاذری، انساب الاشراف، بیروت، ۱۳۹۷، ج۲، ص ۲۸۷.
۵. جعفریان، رسول، تاریخ خلفاء، تهران، نشر الهادی، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص ۵۳۱.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات