چرا عمر، مقام ابراهیم(ع)را از جای خود برداشت و در جای کنونی آن قرار داد؟ و چرا شیعیان این را پذیرفتند؟

بعد از پیامبر اسلام -صلی الله علیه و سلم- خلفاء کارهایی برخلاف سنت آن حضرت و طبق سلیقه خویش و به صورت اجماعی در مقابل نصّ پیامبر اکرم(ص) انجام دادند که هیچ کدام مورد تایید ائمه معصومین علیهم السلام قرار نگرفته است. چنانچه حضرت امیرالمومنین(ع) می‌فرماید: «این مدت را صبر کردم چونان کسی که در چشمش خار رفته و در گلویش استخوان مانده و حال من به چنین کسی می‌ماند.»(۱)

خواص اصحاب علی -علیه السلام- نیز که فهیم بودند و بر آن چه که به اسلام می‌گذرد و خواهد گذشت واقف بودند، موضعی مشابه امام -علیه السلام- داشتند اما با این وضع تأسف بار صبر کردند و نخواستند جامعه اسلامی که در آغازین مراحل تکوّن و شکل‌گیری بود، از داخل دچار آشوب و پریشانی شده و توجه دشمنان خارجی که از ظهور اسلام احساس خطر می‌کردند به سوی سرزمین اسلامی جلب گردد. از طرفی دشمنانی هم در داخل جزیره‌العرب بودند که نمی‌خواستند اسلام را قبول کنند و با آن مقابله می‌کردند. با این وضع اگر جمعی از مسلمانان با گروه اکثریت درگیر می‌شدندلطمات جبران ناپذیری به پیکره اسلام وارد می‌شد و بلکه اندک پیروان واقعی اسلام و افرادی چون سلمان و ابوذر و مقداد و عماریاسر که حاملان سنت و حدیث نبوی و شاگردان علی -علیه السلام- بودند از بین می‌رفتند و صدمات دیگری براساس دین وارد می‌شد. با توجه به همین ملاحظات بود که صبر و پایداری کارسازتر بود.
از جمله اماکنی که از قداست برخوردار بود و مورد تکریم پیامبر -صلی الله علیه و سلم- بوده است، مقام ابراهیم -علیه السلام- در مکه مکرمه است قرآن کریم نیز درباره احترام به آن و تجلیل از مقام معنوی ابراهیم -علیه السلام- و مقام نبوت و یادآوری ساختمان کعبه به دست وی و پسرش این‌گونه یاد می کند: «و اتخذوا من مقام ابراهیم مصلی»از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید. (۲)و آیه «فیه آیات بینات مقام ابراهیم…»(۳) در آن، نشانههای روشن، (از جمله) مقام ابراهیم است. و هر کس داخل آن[ خانه خدا] شود.
در کلمات مورخین و محدثین شیعه و سنی آمده است که مقام ابراهیم -علیه السلام- سنگی (که بر روی آن آثاری از قدم مبارک حضرت ابراهیم بوده و خداوند آن را از شعائر الهی قرار داد) را پیامبر -صلی الله علیه و سلم- از جایی که در زمان جاهلیت بود به جای اصلش برگرداند، اما عمر بعد از بدست گرفتن خلافت، آنرا در موسم حج به جایی که در دوران جاهلیت داشت برگرداند. ابن‌ابی‌الحدید در شرح نهج ‌البلاغه در جایی که کارهای عمر را می‌شمارد(۴) اشاره مختصری به این واقعه می‌کند. اکثر مفسرین و مورخین بر آنند که مقام ابراهیم -علیه السلام- همان جای معروفی است در مسجدالحرام که دلالت ظاهری در آن به نبوت و پیامبری حضرت ابراهیم -علیه السلام- است(۵) به هر حال بنابر نقل مورخین عمر جای مقام ابراهیم -علیه السلام- را تغییر داد و شدیداً مورد اعتراض امیرالمؤمنین -علیه السلام- بود چنان‌که برخی از مورخین چنین نقل کرده‌اند: علی -علیه السلام- (در شمارش بدعت‌ها) چنین فرمود: «مثل تغیر دادن مقام ابراهیم از جایی که پیامبر -صلی الله علیه و سلم- گذاشته بود به محلی که در زمان جاهلیت در آن جا بود و پیامبر از آن‌جا برداشته بود.»(۶) در جایی دیگر آن حضرت فرموده است: «خلفای قبل از من کارهای بزرگی که مخالف پیامبر بود انجام دادند اگر بخواهم مردم را مجبور به ترک آن کنم و آن را از حالت کنونی به حالتی که در زمان پیامبر بود برگردانم، همه سپاهیانم از اطرافم پراکنده می‌شوند به طوری که جز عده کمی از پیروانم ـ که از کتاب خدا و سنت پیامبر به امامت من پی برده‌اند ـ کسی در لشکر باقی نمی‌ماند. بعد فرمود: چگونه می‌شود اگر دستور دهم تا مقام ابراهیم -علیه السلام- ، به جایی که پیامبر آن را گذارده بودند، برگردانده شود».(۷)

پاورقی:

۱. ـ نهج البلاغه، خطبه سوم، ترجمه مرحوم دشتی.
۲. ـقران کریم، سوره بقره:۲۵.
۳. ـ قران کریم، سوره آل‌عمران:۹۷.
۴. ـ ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج‌البلاغه، بیروت، ج۳، ص۱۱۳.
۵. ـ طوسی، تفسیر تبیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ج۱، ص۴۵۳، و تفسیر مجمع البیان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، سال ۱۴۱۲ هـ ق، ج۱، ص۲۶۱، و تفسیر المیزان، علامه طباطبایی ، ترجمه موسوی همدانی، انتشارات بنیاد علمی و فرهنگی ، چاپ پنجم، ج۱، ص۲۲۳، تفسیر آیه۲۵۷ سوره بقره،.
۶. علم الهدی خراسانی،نهج الخطابه، تهران،صدر،۱۳۷۴دوم،ص۱۲۱
۷. ـ سلیم بن قیس، اسرار آل محمد -صلی الله علیه و سلم- ، انتشارات علامه مترجم انصاری، چاپ دوم، ۱۴۱۳، ص۲۷۳، ۳۲۱، ۳۴۴.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات