آیا پیامبر متعه را در موارد خاصی مانند جهاد آن را مجاز کرده بودو بعد هم آن را تحریم نمودند ؟

اینکه متعه(ازدواج موقت) را عمر بن خطاب تحریم نموده و تغیر سنّت داده است ادعائی بدون دلیل است، چرا که پیامبر صلی الله علیه و سلم در موارد خاصی مانند جهاد آن را مجاز کرده بودو بعد هم آن را تحریم نمودند ؟

پاسخ:

در این مورد به دو مطلب باید پرداخت گردد:
اول: رد ادعای نسخ آیه متعه
دوّم: رد این ادعا که متعه از سوی عمر بن الخطاب تغییر سنت نبود
اما بخش نخست برخی ادعا می کنند آیه‌ی مختص به متعه که در سوره نساء آیه ۲۴ (۱) آمده ، نسخ شده است در حالی که هیچ‌گاه آیات قرآن با خبر و روایات نمی‌تواند نسخ شود. به گفته امام شافعی:
هیچ‌گاه نمی‌توان آیه قرآن را با خبر و روایات نسخ نمود و ناسخ آیات قرآن منحصراً باید آیه دیگری از قرآن باشد.
مدعیان نسخ آیه متعه به چند آیه از قرآن اشاره می‌کنند که از جمله آن‌ها آیه‌ ۵ و ۶ سوره مؤمنون است که می فرماید:
و آنها دامان خود را حفظ می کنند تنها آمیزش جنسی به همسران و کنیزان خود دارند که در بهره گیری از آنتها ملامت نمی شوند.
در جواب آن می‌گوییم: آیه متعه در سوره نساء وارد شده و سوره نساء مدنی است و سوره مؤمنون مکّی می‌باشد لذا آیه‌ متعه بعد از آن آیه نازل شده و است معقول نیست که ناسخ قبل از منسوخ نازل شده باشد.
در جواب آنان که می‌گویند: نسخ آیه متعه به آیه طلاق است.(۲) می‌توان گفت:
الف) شرط زوجیت این نیست که بتوان زن را طلاق داد چه بسا زوجه‌های دائمه‌ای هستند که طلاق ندارند. مانند زوجه مرتده و زوجه‌ دائمه ملاعنه که اینها بدون طلاق رها می‌گردند.
ب) طلاق فرع بر باقی بودن ‌آثار نکاح است و در مورد متعه با تمام شدن مدّت متعه اساساً نکاحی باقی نمی‌ماند تا بشود صیغهء طلاق جاری نمود و قبل از انقضای مدت هم اگر زوج از حق خود گذشت و بذل مدت نمود، باز نکاحی باقی نمی‌ماند تا طلاق واقع گردد. پس ادعای نسخ آیه متعه به آیه طلاق صحیح نیست.
امّا جواب آنان که می‌گویند، نسخ آیه متعه به آیه عدّه(۳) می‌باشد، بدین خاطر که عده در نکاح متعه کمتر است. آن هم صحیح نیست، زیرا متعه هم دارای عده است بر فرض آن که عده متعه کمتر باشد، این تقلیل مدت به دست خود شارع است وصدمه‌ای به زوجیت متعه نمی‌زند، بنابراین نمی‌توان کم بودن مدت عده را حمل به نسخ نمود وبلکه خود عده داشتن زنی که متعه شده دلیل بر این است که اصل متعه جایز است وگرنه چگونه قابل تصور است که کسی بگوید متعه حرام است و بعد بگوید حال اگر کسی متعه کرد بعد از پایان مدت بر زن لازم است عده نگه دارد.
امّا جواب آنان که می‌گویند: نسخ آیه متعه به آیه حرمت می‌باشد(۴) چرا که متعه داخل در محرمات نکاح است. این تصور نیز باطل است، زیرا آیه متعه از آیه تحریم مستثنی شده است و این امر از بدیهیات است که حکم مستثنی غیر از مستثنی منه می‌باشد. در نهایت می‌توان گفت هیچ یک از آیات شریفه مذکوره را نمی‌توان ناسخ آیه متعه دانست.
اما اینکه ادعا شده است دلیلی بر منع عمر بن خطاب از متعه نداریم، سخنی بی‌پایه است. چرا که بسیاری از بزرگان اهل سنت به این مطلب اذعان و تصریح دارند ما برا ی روشن شدن مطلب به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.
الف) از ابی رجاء نقل شده که می‌گوید: آیه متعه در کتاب خدا نازل شده و رسول خدا صلی الله علیه و سلم ما را به انجام آن امر فرمود و آیه‌ای که آن را نهی و نسخ نموده باشد نازل نشده است و بعداً مردی برای خودش گفت آنچه می‌خواست.(۵)
ب) در صحیح بخاری نیز راوی نقل کرده که در زمان رسول خدا صلی الله علیه و سلم ما متمتع می‌شدیم و مردی هر آنچه می‌خواست برای خودش گفت. (۶)
ج) از جابر بن عبد الله نقل شده است که ما با یک مشت خرما وآرد در عهد و ایام رسول اکرم صلی الله علیه و سلم و ابوبکر متعه می‌کردیم تا آنکه عمر آنرا نهی کرد.(۷)
د) از عروه بن زبیر نقل است که خوله دختر حکیم وارد بر عمر شده وگفت: ربیع بن امیه استمتاع کرد و از زنی کامیاب شد و آن زن آبستن شد. پس عمر بیرون رفت در حالی که عبایش را از ناراحتی می‌کشید گفت: این متعه است اگر من جلوتر درباره آن رأی داده بودم هر آینه او را سنگسار می‌کردم. (۸)
هـ) از حَکم پرسیدند آیا آیه متعه نساء منسوخه است؟ گفت: خیر. (۹)
و) امیرمومنان علی علیه السلام فرمود: اگر عمر نهی از متعه نکرده بود، کسی زنا نمی‌کرد مگر شقی و جنایت کار.(۱۰)
ز) از ابی جریج نقل است که ابن عباس می‌گفت: خداوند بر عمر رحم کند، متعه نبود مگر رحمتی از خدا که با مجاز کردن آن بر امت محمّد صلی الله علیه و سلم ترحم کرده بود و اگر عمر آنرا نهی نمی‌کرد کسی محتاج به زنا نمی‌شد مگر اندکی از مردم پست وبدبخت (۱۱).
ح) از ابی سعید خدری و جابر بن عبد الله انصاری نقل شده است، ما تا نیمی از خلافت عمر صیغه می‌کردیم تا آنکه عمر مردم را از آن کار منع کرد.(۱۲)
ط) ابی رشد می‌گوید: ما در زمان رسول خدا صلی الله علیه و سلم و ابوبکر و نیمی از خلافت عمرصیغه می‌کردیم سپس عمر مردم را از آن نهی کرد (۱۳).
ی) آخرین دلیل گفته خود خلیفه دوم می‌باشد که: «متعتان کانتا علی عهد رسول الله صلی الله علیه و سلم و أنا انهی عنهما و أعاقب علیهما متعه الحج و متعه النساء»(۱۴).
یعنی خود عمر بن خطاب اعتراف می کند که متعه در زمان رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نسخ نشده و بلکه حلال بود و حتی در زمان ابوبکر و مدتی از خلافت خودش نیز جایز بودو روایات و شواهد تاریخی هم این را اثبات می کند.

پاورقی:

۱. – «فما استمتعتم به منهن فآتوهن اجورهن فریضهً».
۲. – طلاق:۱.
۳. – بقره:۲۲۸، که می فرماید: «زنان مطلقه باید به مدت سه بار عادت ماهانه، انتظار بکشند(وعدّه نگه دارند)».
۴. – نساء:۲۳، که می فرماید: «حرام شده بر شما مادرانتان و دخترانتان و خواهران و…».
۵. – صحیح مسلم، ج۱، ص ۴۷۴ ، و قرطبی، ج۲، ص ۳۶۵.
۶. – صحیح بخاری، ج۳، ص ۱۵۱.
۷. – رک : صحیح مسلم، ج۱، ص ۳۹۵، ورک: ابن ربیع، تیسیر الوصول، ج چهارم، ص۲۶۲، ورک: ابن حجر، فتح الباری، ج۹، ص۱۴۱.
۸. – رک: مالک، موطا، ج۲، ص۳۰، ورک: شافعی، کتاب الام، ج۷، ص ۲۱۹، ورک: بیهقی، سنن الکبری، ج۷، ص۲۰۶.
۹. – رک : تفسیر طبری، ج ۵، ص ۹، ورک: تفسیر رازی، ج۳، ص۲۰۰، ورک: تفسیر ابی حیان، ج ۳، ص ۲۱۸، ورک: تفسیر الدر منثور، ج۲، ص۱۴۰.
۱۰. – همان .
۱۱. – رک: جصاص، احکام القرآن، ج ۲، ص ۱۷۹، ورک: ابن رشد، بدایه المجتهد، ج۲، ص۵۸، ورک: ابن رشد، النهایه، ج۲، ص۲۴۹،ورک : تاج العروس، ج۱۰، ص۲۰۰.
۱۲. – عمده القاری، ج۸ ، ص۳۱۰.
۱۳. – بدایه المجتهد، ج۳ ، ص۵۸.
۱۴. – رک : جاحظ، البیان والتبیین، ج۲، ص۲۲۳، و رک: احکام القرآن جصاص، ج۱، ص۳۴۲ و ص۳۴۵، و ج۲، ص۷۱۴، و رک : تفسیر قرطبی، ج۲، ص۳۷۰، و رک: ضوء الشمس، ج۲، ص۹۴، ورک : ابی صالح وطحاوی، ص۲۹۴.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات