چرا مهاجرین و انصار در برابر ابوبکر و عمر سکوت کردند ولی در برابر عثمان به مخالفت پرداختند؟

علت اساسی این مسئله این است که دوران خلافتِ ابوبکر و عمر کارهای آنها کاملا با عثمان متفاوت بوده است ظلم و ستم عثمان و کارهای ناروای او مردم را به شورش علیه خویش وادار کرد.

در داستان شورش علیه عثمان با توجه به کارهای ناشایست او اکثر مسلمانان معترض بودند و ظلم عثمان و عمال وی به قدری بالا گرفت که از مردم تحمل و تاب و توان رفت لذا شورش کردند.
از جمله عللی که مردم را علیه عثمان شورانید و مورخین به آنها تصریح کرده اند عبارتند از:
۱ـ تبیعد ابوذر غفاری صحابی بزرگ پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم : علت تبعید ابوذر اعتراض به عملکرد عثمان بود، ابوذر پایمال شدن سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم توسط وی و عمالش را به مردم می گفت چنانکه یعقوبی می نویسد:
چون شش سال از خلافت عثمان سپری شد، مردم از او بدگویی کردند و کسانی درباره او به سخن آمدند و گفتند: خویشان خود را برگزید و چراگاه ما را قرق کرد و با مال خدا و مسلمین خانه ساخت و مزرعه ها برای خود تهیه کرد و ثروت اندوخت و ابوذر صحابی بزرگ پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم و عبدالرحمن بن حنبلی را تبعید کرد و دو تبعید شده پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلم: حکم بن ابی العاص و عبدالله بن سعد بن ابی سرح را از تبعید بازگرداند که تعدی آشکار به سنّت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بود، خون هرمزان را پایمال کرد،(۱) عبیدالله بن عمر را برای قصاص هرمزان نکشت، ولید بن عقبه را والی کوفه کرد که در حال مستی نماز گزارد و زنی را که شش ماهه زائید سنگسار کرد که آشکارا بر خلاف آیه قرآن بود که علی علیه السلام در این رابطه به او تذکر داد. (۲)
۲ـ به کار گماشتن بنی امیه: همان طوری که در تواریخ آمده، او بنی امیه را بر مقدّرات مردم حاکم کرد, تمام چراگاه ها را در اطراف مدینه و طائف و غیره به بنی امیه واگذار کرد این اعمال ظالمانه زمینه را برای شورش علیه عثمان مهیا کرد.
۳ـ درگیری بین عمان و عایشه : یکی دیگر از عوامل که تأثیر بسزایی داشت، درگیری و رنجشی بود که میان عثمان و عایشه بوجود آمد و عایشه پیراهن یا نعلین پیامبرصلی الله علیه و آله را در روزی که عثمان بر فراز منبر خطبه می خواند به مردم نشان داد و گفت این جامه پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم است که هنوز کهنه نشده، ولی عثمان سنت پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم را کهنه کرده و به فراموشی سپرده است.
۴ـ دادن بیت المال و زکات مسلمین به خویشان خود: چنانکه وی دستور داد که از خزانه بیت المال به دامادهای خود و پسر عموهایش و برادر زادگان و اقربایش مقدار قابل توجهی عطا نمایند که گاهی سبب اعتراض خزانه دار می شد. به طوری که یعقوبی نوشته است:
آن قدر عثمان از خزانه دار مدینه مقرری خواست و به او حواله داد که آخر کار خزانه دار در روز جمعه کلید خزانه را در حین خطبه خواندن به عثمان داد و گفت: ای مردم ]عثمان[ گمان برده است که من خزنه دار او و خویشان او هستم با اینکه من خزانه دار مسلمین بودم و این هم کلیدهای بیت المال شماست و آنها را انداخت, سپس عثمان کلیدها را برداشت و به زیدبن ثابت داد.(۳)
۵ـ مورد اذیت قرار دادن صحابه: چون عبدالله بن مسعود، قاری بزرگ قرآن توهین کرد و همچنین مزاحمت هایی به سایر صحابه و بزرگان آنها داشته است از جمله عمار یاسر را نیز مورد اذیت قرار داد و به او اهانت نمود.
خلاصه اینکه: اکثر مورخین و محدّثین امامیه و عامه نوشته اند که عثمان به عنوان خلیفه ی پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم به قدری از نظر مردم از حیث منزلت و جایگاه تنزل کرد که نه تنها خانه اش را محاصره کردند و آب بر روی او بستند، بلکه او را کشتند و در نماز وی نیز کسی جرأت یا رغبت شرکت نداشت و عایشه در قتل وی خدا را شکر کرد و بر او نفرین و لعن نمود.(۴)

پاورقی:

۱. یعقوبی، احمدبن ابی یقوب ابن واضح، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص ۶۱ .
۲. همان.
۳. همان، ص۷۳.
۴. کوفی، اعثم، احمد، الفتوح، ترجمه مستوفی هروی، ۳۸۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات