چرا تعداد امام زاده‌ها در ایران زیاد است. اصولاً چرا و چگونه فرزندان ائمه به ایران هجرت کرده‌اند؟
بعد از جریان سقیفه که در اثر آن خلافت مسلمین از جریان الهی و انتصابی آن که بوسیله پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ بیان شده بود خارج گردید به مرور قدرت سیاسی در دست کسانی قرار گرفت که با اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ و آل ابیطالب دشمنی سختی داشته‌اند. از این رو در دوران خلفای اموی و عباسی، یکی از جریان‌های معارض و سیتزه‌گر با آنان، علویان و دوستداران اهل بیت ـ علیهم السّلام ـ بودند. مخصوصاً در دوران حکومت ظالمانه حجاج بن یوسف (۷۵ ـ ۹۵ هـ .ق) بر عراق، علویان در معرض آماج حملات وشکنجه های وی قرار گرفتند. این امر موجب گردید تا علویان به منظور مصون ماندن از آسیبهای حجاج، متوجّه سرزمین‌های شرقی خلافت گردند.به همین روی قیام یحیی از نوادگان امام حسن ـ علیه السّلام ـ در خراسان به سال ۱۲۵ هـ .ق، و قیام عبدالله از نوادگان جعفر بن ابیطالب (برادر حضرت علی ـ علیه السّلام ـ ) وبرخی از قیامهای دیگردر نواحی مرکزی ایران صورت گرفت.
بدین سان علویان در جستجوی پناهگاه، مناسب‌ترین منطقه را ایران و بیشتر مناطق هموار جنوب رشته‌کوه البرز مثل قزوین، ری، قم، ساوه و آوه تشخیص دادند.(۱) این مهاجرت‌های اولاد ابوطالب در پی شکست قیامهای متعدد علویان در کوفه، مدینه و مکه (مثل قیام ابوالسرایا، ابن طباطبا، زید النار، ابراهیم بن موسی، سلیمان بن داوود در ۱۹۹ هـ ق و قیام دیباج و ابن افطس، محمّد بن جعفر در ۲۰۰ هـ ق) سرعت گرفت و آنان از عراق رانده شدند.(۲)
در زمان هارون الرشید و سرکوب خائنانه قیام یحیی بن عبدالله، مهاجرت علویان ادامه یافت و وقتی مسئله ولایتعهدی امام رضا ـ علیه السّلام ـ توسط مأمون عباسی مطرح گشت، شماری از علویان به همراه آن حضرت به خراسان آمدند.(۳) وقتی آوازه این حرکت در جهان اسلام پیچید، علویان دیگری از نقاط مختلف به ویژه مدینه عازم خراسان گشتند. حضرت امام رضا ـ علیه السّلام ـ بیست و یک برادر داشتند که همه آنان همراه پسرعموهای خود که همگی از سادات حسینی و حسنی بودند به سوی خراسان حرکت کردند. اینان در حوالی ری بودند که از خبر شهادت امام رضا ـ علیه السّلام ـ آگاه شدندو مورد تهدید و تعقیب مأمون قرار گرفتند. که اکنون چهره واقعی ضدّ خاندان رسالت خود را آشکار کرده بود ، لذا برخی در همین نواحی به شهادت رسیدند و بقیه به سوی طبرستان پناه بردند.(۴)
از سوی دیگر گروه‌های جدید علویان، همزمان با سفر حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ به قم صورت گرفت.(۵) که این خود عامل مهمّی در مقاومت مردم قم در برابر مأمون و خلع او از خلافت، پس از قتل عام کاروان آن حضرت شد. در این زمان شخصی به نام یحیی بن عمران ریاست شهر را بر عهده گرفت.(۶)
گفتنی است گروهی از علویان به همراه برادر امام رضا ـ علیه السّلام ـ مشهور به سید جلال الدین اشرف به دیلمان آمده و فعالیّت‌های مذهبی و سیاسی انجام می‌داند،که توسط نیروهای مأمون به شهادت رسیدند.
مهاجرت علویان هنوز پایان نیافته بود، بلکه با رسیدن متوکّل به خلافت که شرایط جدید بسیار سختی برای علویان از سال ۲۳۳ هـ ق شروع گردید، مهاجرت آنان به ایران با شتاب بیشتری انجام می‌گرفت. از جمله اینها حضرت عبدالعظیم حسنی بود که ابتدا به طبرستان و سپس به ری مهاجرت نمود.(۷) در سال ۲۴۹ هـ ق پس از کشتار در قیام یحیی بن عمر حسینی در کوفه توسط خلیفه عباسی، مستعین، شمار بسیاری از ساداتی که در قیام او شرکت کردند و جان سالم به در برده بودند به دنبال یافتن محلّ امنی به کوههای طبرستان پناه جستند.(۸) و تا پایان عمر خودشان و اولادشان در این منطقه زندگی کرده و وفات نموده و یا شهید شدند و مرقدشان تبدیل به زیارتگاه شده است.
در هر صورت از سال ۲۰۰ هـ ق مهاجرت علویان به ایران آغاز گردید.(۹) که در اثر آن فرزندان محمّد بن حنیفه، نوادگان امام موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ ، فرزندان عمر بن علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ ، فرزندان علی عریضی عموی امام رضا ـ علیه السّلام ـ ، فرزندان عبدالله نوه امام سجاد ـ علیه السّلام ـ و فرزندان حسین اصغر فرزند امام سجاد ـ علیه السّلام ـ (۱۰) و … به ایران آمدند و ایرانیان بیداردل قبله قلب‌های خود را متوجّه حضرت امیر المؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ گرداندند و از این فرصت استثنایی بهترین استفاده را بردند و مقابر این امام زادگان را مأمن و مرجع قلوب خود قرار دادند. امّا از آنجایی که خراسان قدیم شامل قسمت‌های زیادی از افغانستان امروزی و نیز سیستان قدیم بخش‌هایی از مرز غربی پاکستان امروزی را شامل می شد،(۱۱) بدیهی است که از آل ابیطالب و سادات در آن دیار نیزحضور داشتند. چنانچه گفته شد امام رضا ـ علیه السّلام ـ در مرو سکونت نمود و عده‌ای از سادات و آل ابیطالب هم در جوار ایشان سکنی گزیدند.(۱۲) و نیز می‌توان به یحیی بن زید اشاره کرد که در اطراف هرات در منطفه جورجان به دار آویخته شد و همان جا مدفون گردید.(۱۳)
در هر صورت روشن می‌شود که به خاطر دشمنی‌های امویان و عباسیان، آل ابیطالب در کشورهای مختلفی پراکنده شده و در همان جا مدفون گشته‌اند. امّا نگین بی‌بدیل و بی‌نظیر این ستارگان خاندان نبوی، بارگاه آسمانی امام علی بن موسی الرضا ـ علیه السّلام ـ در خراسان و حضرت معصومه ـ سلام الله علیها ـ در قم مقدسه است که در عظمت آن حضرت موسی بن جعفر ـ علیه السّلام ـ چنین فرموده است:
برای خداوند، حرمی است و آن مکه است و برای پیامبر خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ حرمی است و آن مدینه است و برای امیرمؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ حرمی است و آن کوفه است. آگاه باشید که حرم من و فرزندان من بعد از من قم است. قم کوفه کوچک ماست. بدانید بهشت، هشت در دارد، سه تای آن به سوی قم است. بانوئی از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسی، در آنجا رحلت می‌کند که به شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت می‌شوند.(۱۴)
درنتیجه حضور امام زادگان درایران معلول چند علت است .که مهمترین آن فقدان امنیت جانی برای سادات درمناطق مرکزی خلافت امویان وعباسیان وعلاقه ی فراوان مردم ایران به اهل بیت پیامبر(ص)بود.
پاورقی:
۱. ترکمنی آذر، پروین، و پرگاری، صالح، تاریخ تحولات ایران، در دوره صفاریان و علویان، تهران، سمت، چاپ دوم، ۱۳۸۰، ص ۱۲۶.
۲. مسعودی، مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پانین، تهران، علمی فرهنگی، ۱۳۷۰، ج۲، ص ۴۳۹.
۳. مفید، الارشاد، ترجمه محمّد باقر ساعدی، تهران، اسلامیه، ۱۳۶۶، ص ۶۰۰.
۴. ، طبرسی و مجمع البیان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ۱۳۶۱، ج۱، ص ۹۵.
۵. قمی، حسن بن محمّد، تاریخ قم، تصحیح جلال الدین تهرانی، طوس، ۱۳۶۱، ص ۲۰۵.
۶. همان، ص۱۶۴.
۷. ابن طباطبا، مهاجران ابوطالب، ترجمه محمّد رضا عطایی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۲، ص ۲۳۵.
۸. ابن اسفندیار، تاریخ طبرستان، تهران، پدیده خاور، چاپ دوم، ۱۳۶۶، ص ۲۲۸.
۹. ابن مسکویه، تجارت الامم، تهران، سروش، ۱۳۷۶ ج۴، ص ۱۲۰.
۱۰. العبید، تهذیب الانساب، قم، ۱۴۱۳ هـ ق. ص۴۳۵ ـ ۷۵.
۱۱. یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۹۹، ج۳، ص ۱۹۰.
۱۲. جعفر الخلیلی، موسوعه القبعات المقدسه، بغداد، دار التعارف، چاپ اول، ۱۳۸۸، ج۱، ص ۱۴۶.
۱۳. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبین، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ دوم، ۱۴۰۸، ص ۱۵۰.
۱۴. مجلسی، بحارالانوار، تهران، دار الکتب اسلامیه، ج ۶۰، ص ۲۱۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
