تاثیرات منفی جنگ جهانی اول بر امور مختلف کشور ایران چگونه بود؟
جنگ جهانی اول که در اروپا به بهانه کشته شدن ولیعهد اتریش در سال ۱۹۱۴ م شروع و با ورود کشورهای دیگر جنگ گسترش و به آسیا رسید. به لحاظ موقعیت استراتژیکی ایران برای متحدین و متفقین با وجود این اعلام بی طرفی از طرف ایران، وارد ایران شدند و لطماتی شدید از لحاظ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی وارد کرد.
تأثیرات:به قدرت رسیدن رضا خان در ایران در سال ۱۳۰۴ پس از کودتای ۱۲۹۹ که از نتایج ذیل حاصل شد .
الف) لطمه خوردن اقتصاد کشاورزی: طی جنگ سرزمین ایران صحنه درگیری‌های قوای روسیه از شمال، عثمانی از غرب، و بریتانیا (انگلیس) از جنوب شد جنگ تأثیر مستقیم و مخربی بر اقتصاد ایران داشت. ارتش‌های متخاصم، محصولات کشاورزی، دامی و حتی خود دام‌ها را مصادره کرده و برای ارتزاق خود مردم را در مناطق مختلف بالاخص در روستاها تحت فشار قرار می‌دادند.
ب) شبکه آبیاری: در طی نقل و انتقالات نیرو و تجهیزات از طرف دول درگیر در جنگ بکلی ویران شد. مردم را جهت جاده‌سازی و سایر امور به بیگاری نظامی گرفته شدند تا این امور سبب خالی شدن روستاها از سکنه گردید در نتیجه سطح تولید کشاورزی کاهش چشمگیری نمود.
ج) توقف توسعه صنعتی: توقف توسعه صنعتی از آثار مخرب جنگ جهانی بود.
د) تورم، فقر و قحطی: در شهرها تورم بطور قابل ملاحظه‌ای افزایش و قحطی شدیدی بروز کرد. تلفات انسانی ناشی از قحطی و جنگ بین یکصد هزار تا دو میلیون نفر برآورد شده است، یعنی مردم ایران برای جنگی که خود نقشی در آن نداشتند، بهایی سنگین پرداخت کردند.(۱)
د) تزلزل در حاکمیت: این وضعیت باعث شد که دولت احمدشاه ثبات و اقتدار خود را از دست بدهد، طوری که بین سال‌های ۱۲۸۸ هـ ش تا ۱۳۰۰ هـ ش بیش از پنجاه بار دولت و کابینه تغییر یافت. چرا که وضع سیاسی اجتماعی کشور بر اثر اشغال نیروهای متفقین و متحدین و شیوع قحطی غذا و گرسنگی و بیماری‌های مسری در ایران فوق‌العاده بحرانی بود(۲) و لذا سرنوشت مردم به دست عواطف و احساسات خودشان سپرده شده بود.
هـ) آسیب دیدن روند دموکراسی در ایران که پس از مشروط شروع شد:
صرف‌نظر از خسارت‌های اجتماعی ـ اقتصادی جنگ، بسیاری از سازمان‌های متشکل مشروطه از جمله احزاب و گروه‌های سازمان یافته تضعیف و یا بکلی مضمحل شدند و راه استیلای کامل انگلیس بر ایران هموار گردید که در نهایت حضور خود را با کودتای ۱۲۹۹ تکمیل کرد.(۳)
۲. ایجاد شکاف بین صفوف فعالان سیاسی: همچنین جنگ جهانی اول باعث شد که فعالان سیاسی ایران دچار تنش شده و وحدت سیاسی لازم جهت مقابله با مشکلات را از دست بدهند چرا که گروهی طرفدار متفقین شدند و گروهی دیگر طرفدار متحدین، پس با هم به رقابت پرداختند و بطور محرمانه قراردادهائی را امضاء کردند. این برهه را باید بی‌تردید عرانی ترین دوره تاریخ سیاسی کشور به حساب آورد.(۴) که پی آمدهای آن تا مدت‌ها بعد از پایان جنگ در کشور مشاهده شده و پایه‌های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور را تضعیف کرد.
۳. نا امن شدن راه‌های مواصلاتی: در جنگ بیشتر راه‌های مواصلاتی کشور مسدود یا تخریب شد، راهزنی و ناامنی در پی تضعیف دولت و از هم پاشیدگی سیاسی گسترش یافت. شهرهای زیادی از نقاط مختلف کشور بر اثر دست به دست شدن مکرر میان دول متخاصم ویران شد.
۴. تسلط کامل انگلیس بر ایران: هر چند در پی جنگ جهانی اول ایران از یوغ روس ها رهائی یافت، در مقابل بریتانیا تسط خود را بیشتر کرد و قراردادهای ننگینی، مثل قرارداد ۱۹۱۹ را تحمیل کرد و با در اختیار گرفتن نفت، سیاست و اقتصاد ایران به سیطره خویش تداوم بخشید.(۵)
در نتیجه: آثار جنگ جهانی اول بر ایران از زوایای مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی مورد توجه است. چون سبب رکود اقتصاد و کشاورزی، که عمده‌ترین منبع درآمد کشور در آن زمان بود، در جنگ بکلی از بین رفت و در پی آن قحطی و گرسنگی بوجود آمد. همچنین از لحاظ سیاسی، احزاب و گروه‌های تازه تشکیل‌یافته تضعیف شده و همچنین دولت‌هایی که روی کار می‌آمدند، به خاطر نفوذ و استیلای دول غرب نمی‌توانستند، کارآیی لازم جهت رفع معضلات و مشکلات مردم را داشته باشند. از لحاظ امنیت اجتماعی هم آسیب های فراگیر دامنگیر مردم شد، چون در پی جنگ ناامنی و راهزنی و ناهنجاریهای اخلاقی گسترش یافت و سبب گردید تمام شهرها امور زیر بنایی کشور آسیب ببیند.
پاورقی:
۱. جان، فوران، مقاومت شکننده، ترجمه احمد تدین، تهران، رسا، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص۲۹۶.
۲. شمیم، علی‌اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، انتشارات زریاب، چاپ اوّل، ۱۳۷۹، ص ۶۰۴.
۳. ملائی توانی، علی‌رضا، ایران و دولت ملی در جنگ جهانی اول، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، چاپ اول، ۱۳۷۸، مقدمه ص ۲.
۴. همان، ص ۱۳۸.
۵. همان، ص ۲۹۱.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
