بنای تاریخی سلطانیه در دوره کدامیک از پادشاهان ساخته شد؟

بنای تاریخی سلطانیه در دوره کدامیک از پادشاهان ساخته شده و آیا سازنده این بنا بعد از ساختن توسط حاکم آن دوره کشته شده است؟

پاسخ:

در ایران آثار تاریخی فراوانی وجود دارد که قدمتی چند صد ساله دارند. و هر کدام به نوبه خود دارای ابعاد فرهنگی و هنری و گویای این واقعیتند که در این سرزمین هنر و فرهنگ و تمدّن از دیرباز مورد توجه ملل گذشته بوده و با خلق آثاری این استعداد‌ها را برای دیگران و آیندگان به نمایش گذارده‌اند.
بدون شک گنبد سلطانیه یکی از عظیم‌ترین بناهای اسلامی بجای مانده.‌ همچون نگینی بر تارک این آثار می‌درخشد، که در دوره حکومت ایلخانان در این منطقه از کشور بنا شده است. از تاریخ سلطانیه تا حمله مغول اطلاع دقیقی در دست نیست. ولی بخاطر آب و هوایی که در این ناحیه و همچنین چمن معروفی که داشته، در دوره مغول و ایلخانان مورد توجه قرار میگیرد. به گونه‌ای که بعد از این تاریخ بعنوان قرار‌گاه لشگر مغول جهت حمله به مناطق غربی از آن استفاده می‌شد. تا اینکه در دوره حکومت ارغون خان که چهارمین ایلخان مغول بوده،(۱) وی تصمیم می‌گیرد که در این منطقه جهت اسکان خویش و لشگریان و اطرافیان تأسیساتی ایجاد کند و دستور می‌دهد شهری در این محل بنا کنند. اما بعد از او پسرش غازان خان ابتدا سعی کرد این بنا را به اتمام برساند. ولی به خاطر اینکه تبریز را به پایتختی انتخاب کرد از این کار انصراف داد.
با به حکومت رسیدن اولجاتیو در سال ۷۰۲ هجری قمری که بعد از مسلمان شدن به سلطان محمد خدابنده شهرت یافت. وی کار اجداد خویش را ادامه داده و تصمیم گرفت آرامگاهی مجلل در این شهر بسازد و بعد از به اتمام رسیدن بنای شهر آن را بعنوان پایتخت حکومت ایلخانان قرار داد.(۲)
اولجاتیو از برای مدفن خود در اندرون قلعه عمارتی ساخته که آن را ابواب البرّ نام نهاده با گنبدی بزرگ در نهایت زیبایی که قطر آن ۲۶ متر و ارتفاع آن ۵۲ متر است. سلطان ایلخانان برای این کار تمام هنرمندان و صنعتگران و تجار ایرانی را به شهر سلطانیه کوچ داد و برای اسکان آنها جا و مکان مناسبی ساخت و نام سلطانیه از قنقور لنگ، به سلطانیه، یعنی محل شاه نشین تغییر داد.(۳) بعد از ساختن شهر و گنبد در اطراف آن به امر اولجاتیو (سلطان محمد خدا بنده)، هفت مسجد و ابنیه دیگر مانند دارالشفاء،‌ دارالسیاده، داروخانه و خانقاه بناکردند و مدرسه بزرگی شبیه مدرسه مستضریه بغداد برای تدریس علوم دینی تأسیس شد.
هر کدام از اکابر و اشراف نیز برای جلب توجه شاه و کسب امتیاز بیشتر برای خود محله‌ای بنا کرده و عمارات عالی در آن ساختند و هر گونه وسائل رفاهی در آن فراهم نمودند. در سال ۷۱۰ هجری قمری کار ساختمانی شهر سلطانیه پایان گرفت و سلطان جشن مفصلی به این خاطر برپا کرد و آنرا پایتخت خود نمود و بدین ترتیب این شهر بعد از تبریز بزرگترین شهر امپراطوری وسیع ایلخانی گردید. از آنجا که شهر سلطانیه و گنبد آن به دستور حاکم وقت بنا شد و به دستور وی تمام صنعتگران و هنرمندان و تجار به این شهر انتقال داده شدند و این امر بر خلاف میل این گروه از مردم بود. لذا بعد از فوت ایلخان اکثر این افراد به شهرهای خود برگشته و در گذر زمان نیز در پی درگیری‌هایی که بین حکام صورت می‌گرفت که باعث شد که سلطانیه رونق خود را از دست بدهد به طور کلی میتوان گفت که سلطانیه بعد از دوره سلطنت سلطان محمد خدابنده، هرگز آن عظمت گذشته را نیافت.
بنا به گفته منابع این گنبد تاریخی توسط هنرمندی ماهر، بنام سید علی شاه ساخته شده است.(۴) اما اینکه آیا بعد از ساختن بنا توسط حاکم به قتل رسیده یا نه در تاریخ به آن اشاره ای نشده است. هر چند که در گذشته به خاطر استبداد مطلق و خودکامگی که شاهان و سلاطین داشتند هیچ کس، چه هنرمند چه وزیر و چه مردم عادی در حاشیه امنیت نبودند و با اشاره شاه فردی به وزارت می‌رسید و با اشاره‌ای دیگر سر به نیست می‌شد. اما اینکه آیا معمار گنبد سلطانیه هم دچار این سرنوشت شده یا نه در منابع، ذکری به میان نیامده است. بنابراین، سلطانیه تقریباً در اوایل حکومت ایلخانان بصورت یک ده بوده که چمنی وسیع و محیطی سر سبز داشته که توجه ایلخانان را جلب کرده، تا اینکه توسط ارغون خان دستور بنای شهری در این ناحیه داده می‌شود و بعد از وی در حدود سال های ۷۰۲ تا ۷۱۰ هجری قمری سلطان محمد خدابنده (اولجاتیو) دستور ادامه کار را می‌دهد و همچنین گنبدی که هم اکنون وجود دارد به دستور سلطان محمد خدابنده و با معماری فردی بنام سید علی شاه و طبعاً با همکاری هنرمندان و معماران زیادی ساخته می‌شود.

پاورقی:

۱. سعیدیان، عبدالحسین، شناخت شهرهای ایران، انتشارات علم و زندگی، چاپ اول، ۷۶، ص ۵۰۹.
۲. بیات، عزت ا… ، کلیات جغرافیایی طبیعی، و تاریخی ایران، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، ۷۳ ص ۴۰۱.
۳. مخلصی، محمدعلی، جغرافیایی تاریخی سلطانیه، چاپ جلالی، اول، ۶۴، ص ۵.
۴. مخلصی، محمدعلی، جغرافیایی تاریخی سلطانیه، چاپ جلالی، اول، ۱۳۶۴، ص ۱۳.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات