آیا صحت دارد که حضرت یعقوب هم زمان با دو خواهر ازدواج کرده اند؟

حضرت یعقوب از جمله پیامبرانی است که نامش چندین بار در قرآن کریم آمده و به گوشه هایی از زندگی وی اشاره شده است. در جریان داستان حضرت یوسف، در سوره یوسف خداوند یعقوب را فرزند اسحاق و نوه ابراهیم خلیل الله معرفی می کند، ولی در باره ازدواج یعقوب با دو خواهر، آن هم به صورت هم زمان در قرآن چیزی بیان نشده است. البته سیاق و روش قرآن کریم در بیان سرگذشت انبیاء، بیان کلیات است و به ندرت به جزئیات پرداخته است. از آنجائی که ازدواج با دو خواهر در یک زمان در آئین مقدس اسلام تحریم شده و آیه ۲۳ سوره نساء به صراحت این حکم را بیان داشته است. لذا مفسرین قرآن کریم در ذیل این آیه درباره ازدواج حضرت یعقوب با دختران «لابان»، دائی یعقوب، مطالبی نقل کرده اند، و در برخی روایات هم به این امر اشاره شده است.

در منابع تاریخی درباره ازدواج یعقوب گفته شده است که وی به خدمت دائی خود «لابان» آمده و از وی دخترش، راحیل را خواستگاری کرد. و مقرر شد که چند سال گوسفندان لابان را بچراند تا با دختر دائی خود ازدواج کند. بعد از تمام شدن مدت، لابان دختر بزرگ خود یعنی لیّا (لیّه) را به ازدواج یعقوب در آورد. یعقوب گفت: من راحیل، دختر کوچک را خواستگاری کرده بودم ولی لابان گفت که رسم ما بر این است ابتداء دختر بزرگتر را شوهر می دهیم ولی اگر می خواهی با راحیل هم ازدواج کنی باید مدتی هم گوسفندان مرا به چرا ببری یعقوب هم قبول کرد. و مدتی هم برای لابان چوپانی کرد و بعد از آن با راحیل نیز ازدواج کرد. و آیه ۲۳ سوره نساء که می فرماید: و ان تجمعوا بین الاختین الا ما قد سلف. یعنی حرام است که بین دو خواهر در ازدواج جمع کنید مگر آن که در گذشته صورت گرفته باشد. که اشاره به ازدواج یعقوب راحیل و لیا دارد.(۱)
شیخ طبرسی نیز در تفسیر آیه بالا می گوید: گفته شده منظور از استثنائی که در آیه هست اشاره به ازدواج حضرت یعقوب با دختران لابان است.(۲)
ابن کثیر در کتاب تفسیر خود می گوید: جمع بین دو خواهر در ازدواج، در زمان یعقوب ـ علیه السلام ـ مباح و جایز بوده چنان که یعقوب هم اقدام به این عمل کرده است ولی خداوند پس از آن در کتاب تورات چنین ازدواجی را حرام نموده است.(۳)
شیخ صدوق روایتی نقل می کند: که بیان گر این است که این اقدام توسط یعقوب صورت گرفته است. چنان که می گوید: عامر طائی از امام رضا ـ علیه السلام ـ و آن حضرت از پدرانش تا امام حسین ـ علیه السلام ـ نقل می کند، پدرم علی ـ علیه السلام ـ در مسجد کوفه بود که مردی از اهل شام از ایشان سئوالاتی نمود و یکی از سئوالاتش این بود که: آن چه کسی بود که بین دو خواهر در ازدواج جمع کرد یعنی هم زمان با دو خواهر ازدواج کرد. حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: یعقوب بن اسحاق بود که بین دختران لابان جمع کرد و پس از آن خداوند چنین ازدواجی را تحریم نمودند و آیه: و ان تجمعوا بین الاختین هم در مورد تحریم چنین ازدواجی بعد از یعقوب است».(۴)
دلیل دیگر بر این که یعقوب با دو دختر لابان هم زمان ازدواج کرده بود. این است که در قرآن آمده است که چون یوسف خوابدید ، خورشید و ماه و یازده ستاره بر او سجده می کنند.(۵) و این خواب را برای پدرش نقل کرد و پدرش هم گفت: این خواب را برای برادران خود تعریف نکن چون بر تو حسد می ورزند و می ترسم برای تو خطری ایجاد کنند. پس از گذشت ایام، خواب یوسف تعبیر شد و آن زمانی بود که حضرت یوسف در مصر به مقام و منصبی رسیده بود و بعد از این که برادران و پدرش از وضع وی خبردار شدند پیش وی رفته و به وی تعظیم کردند. اکثر مفسرین گفته اند منظور از خورشید مادر یوسف هست و منظور از قمر پدر یوسف ولی از آن جا که مادر یوسف سال ها پیش از دنیا رفته بود و تربیت یوسف بر عهده خاله اش (لیّا) بود لذا از او به عنوان (ام) مادر تعبیر شده است.(۶) و چون یعقوب قبل از راحیل با لیا ازدواج کرده بود و سپس با راحیل ازدواج کرد پس می توان نتیجه گرفت که یعقوب با دو خواهر در یک زمان ازدواج کرده بود. و البته چنین ازدواجی در آن مقطع زمانی تحریم نشده بود.
بنابراین از موارد گفته شده نتیجه گرفته می شود که این ازدواج صورت گرفته ولی از نظر شرع حاکم در آن زمان حرمتی نداشته و لذا کار پیامبر خدا حضرت یعقوب شرعی بوده است. ولی بعد از آن در مورد چنین ازدواجی حکم تحریم وارد شده است چنان که در قرآن کریم هم به حرمت آن تأکید شده است.

پاورقی:

۱. طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، بیروت، دارالتراث. ۱۳۸۷ق، ج۱، ص۳۲۰.
۲. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه اعلمی، ۱۴۱۵ق، ج۳. ص۵۷.
۳. اسماعیل، ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۹۰.
۴. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، بیروت، موسسه اعلمی، ۱۴۰۴ق، ج۲، ص۲۱۹.
۵. یوسف : ۴ و ۹۹.
۶. فیض کاشانی، محسن، الاصفی فی تفسیر القرآن، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۵۶۲. قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القرآن، قم، دارالکتاب، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات