آغاز خلقت کی و چگونه بوده است آیا قبل از حضرت آدم و حوا موجوداتی زندگی می کردند؟

از نظر علمی برای این سوال هنوز پاسخ درست و دقیقی داده نشده، سالهاست که دانشمندان بزرگ جهان در پی کشف آغاز آفرینش جهان هستی می باشند و نظریات گونا گونی در این زمینه داده اند که همه آنها، یک فرضیه است، خداوند در قرآن به تکرار فرموده: خداوند آسمان و زمین را در شش روز آفرید…(۱) کیفیت آفرینش روشن نیست مگر این که از روایات ائمه کمک بگیریم اما آنچه مسلم است، آفرینش انسان مدت ها طولانی پس از آفرینش زمین و آسمان بوده. (داستان سجده بر آدم هم ملائکه بودند و هم جنها که ابلیس از جن بود سجده نکرد).

درباره وجود موجودات قبل از انسان نیز، وجود ملائکه و جن و برخی از حیوانات قطعی است، مناسب است در این باره به حدیثی از امیرالمؤمنین ـ علیه السّلام ـ توجه شود. حضرت ـ علیه السّلام ـ در این حدیث خلقت های قبل از خلقت حضرت آدم را بر می شمرد:
جابر از ابی عبدالله نقل نمود: از علی ـ علیه السّلام ـ سؤال شد، که آیا قبل از حضرت آدم، در زمین و آسمان موجودی خلق شده بود که خدا را عبادت نماید؟ حضرت ـ علیه السّلام ـ فرمودند: آری، خداوند پس از خلق زمین و آسمان ملائکه را خلق نمود که بین طبقات آسمان در طیران و پرواز بوده و خدا را تقدیس می کردند. پس در روی زمین نیز جنیانی را خلق نمود که روحانی و غیر جسمانی بودند. این جنیان بالدار بوده و در طبقات زمین و آسمان می پریدند و خدا را تقدیس می کردند. خلق این جنیان از خلق ملائکه پایین تر بود (یعنی از لحاظ نوع خلق، جنیان پائین تر از ملائکه بودند) پس خداوند خلقی پایین تر از جنیان نمود. خداوند موجوداتی را خلق نمود که روح و بدن داشتند ولی بال نداشتند، می خوردند و می نوشیدند. اینان «نسناس»(۲) بودند ولی انسان نبودند، نسناس به همراه جن بر روی زمین سکونت داشتند، تا اینکه این دو گروه یعنی نسناس و جنّیان عصیان خداوند نمودند و به فساد و خونریزی پرداختند و حتی خداوند را منکر شدند. به دنبال آن خداوند آن گروه از جنیان مطیع خود را از باقی جنیان و نسناس جدا نمود و بالهای جنیان عاصی را از آنها گرفت. پس خداوند خلق دیگری نمود غیر از خلق ملائکه، جنیان و نسناس. اینان می خوردند و می نوشیدند و… . این گروه همه از جنس مذکر و مرد بودند و زن در میانشان وجود نداشت و دارای شهوت نبودند. پس از آن که ۷ هزار سال از خلقت جنیان و نسناس گذشت. خداوند ملائکه را از خلق آدم آگاه نمود و در پی آن خداوند زمین را از وجود جن و نسناس پاک نمود و بین جنیان عصیانگر و انسان حجابی ایجاد نمود تا جنیان با انسان همنشین و هم غذا و… نشوند.(۳)
بسیاری از تفاسیر خصوصاً تفاسیر شیعه از از این روایت در تفسیر آیه ۳۰ سوره بقره استفاده می نمایند آنجا که آمده: و اذ قالَ ربّک لِلمائکهِ انّی جاعِل فی الارضِ خلیفهً قالوا اتَجعلُ فیها من یُفسِدُ فیها و یَسفکُ الدماء…(۴). و آن گاه پروردگارت به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی قرار خواهم داد. فرشتگان چون می دانستند که موجودی که در زمین زندگی می کند روی به تبهکاری می آورد، گفتند: آیا در زمین کسانی را می گماری که در آن فساد می کنند و خون ها می ریزند
با این گفتار و با تمسک به روایت منقوله از حضرت علی ـ علیه السّلام ـ می توان چنین برداشت نمود که قبل از خلقت آدم که به عنوان انسان کامل و خلیفه الله می باشد، خلقت دیگر شبیه انسان بوده است که به آن نسناس می گفتند. این موجودات ـ چنانچه گذشت ـ هفت هزار سال بر روی زمین زندگی کرده اند. اینکه به چه نحوی زندگی نموده اند و یا به چه زبانی با هم گفتگو می کردند؟ معلوم نیست. ولی اگر بخواهیم کشفیات و بقایای مانده از موجودات نخستین را به نسناس ارتباط دهیم تا حدودی از وضعیت معیشتی این موجودات مطلع خواهیم شد.
علامه طباطبایی (ره) در تفسیر خود وجود موجوداتی، پیش از وجود حضرت آدم ـ علیه السّلام ـ را که عملکرد آنها بهانه ای در گفتار ملائکه با خداوند باشد را انکار نمی کند. علامه می فرماید: ممکن است که گفته شود این گفتار ملائکه اشاره دارد و دلالت دارد بر یک مرحله از زندگی پیش از زندگی و خلقت بنی آدم.(۵)

پاورقی:

۱. اعراف : ۵۴. یونس : ۳. فرقان : ۵۹. و… مراجعه شود به تفسیرنمونه و المیزان.
۲. نسناس: میمون آدم نما، نوعی از بوزینه (فرهنگ عمید). ر.ک: تاج العروس.
۳. راوندی، قصص الانبیاء، تحقیق غلامرضا عرفانیان، قم، انتشارات الهادی، چاپ اول، ۱۴۱۸ق، ص۳۸ـ۴۲. جزائری، قصص الانبیاء، ص۳۰. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات وفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج۱۱، ص۱۰۳.
۴. ر.ک: تفسیر عیاشی، نورالثقلین، تفسیر الصافی، و همچنین کتاب های شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص۱۹۶۶. مسلمانان، انتشارات حیدریه، ص۱۰۴. حر عاملی، جواهر السنه، قم انتشارات مفید، ص ۳۱۸.
۵. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، قم، انتشارات جامعه مدرسین، ج۱، ص۱۱۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات