آیا داستان اصحاب رقیم واقعیت دارد؟

اصحاب کهف، یا رقیم گروهی از جوانمردان خداپرست بودند، که در زمان «دقیانوس» زندگی می کردند. آنها در محیط و زمانی می زیستند که بت پرستی و کفر آن جا را احاطه کرده بود. و یک حکومت ستمگر بر سر آنها سایه شوم افکنده بود. این گروه از جوانان تصمیم به قیام گرفتند و زمانی که توانایی این کار را در خود ندیدند، تصمیم به مهاجرت گرفتند. آنها به غاری پناه بردند، و چون خسته بودند، همگی به خواب رفتند اما این خواب به امر الهی مدت ها طول کشید.

آنان با بصیرت کامل ایمان آورده بودند و خداوند متعال هم آن ها را هدایت فرمود و از فیض معرفت و حکمت بهره مند ساخت. آن ها دانستند که اگر در بین مردم بمانند، بت پرستان آن ها را تحت فشار می گذارند و نمی توانند حرف حق را بگویند و به شریعت حق عمل کنند. از سوی دیگر، می خواستند موحّد بمانند و خود را از شرک حفظ کنند، بنابراین، قیام کردند و گفتند: پروردگار ما، آفریننده ی آسمان ها و زمین است. جز او کسی را عبادت نمی کنیم. چرا این مردم ستمکار که به جای خداوند، معبود دیگری برگزیده اند, استدلال روشنی ندارند؟ سرانجام، از آن زندگی خفت بار کناره گرفته و به آن غار پناه بردند.
خداوند متعال خواب را بر آن ها مسلط کرد و سیصد و نه سال در غار ماندند. موقعیت جغرافیائی غار به گونه ای بود که، خورشید وقتی طلوع می کرد، شعاع آن در جهت راست غار و زمانی که غروب می کرد در جهت چپ قرار داشت. آن ها در خواب بودند، اما گویا بیدارند. خداوند آن ها را از پهلوی راست به پهلوی چپ حرکت می داد، هر کس از آن جا می گذشت و بر حال آن ها آگاهی می یافت، وحشت زده فرار می کرد. در نهایت و پس از گذشت سیصد و نه سال، خداوند آن ها را بیدار کرد تا ببینند چگونه نجات یافته اند. وقتی همه بیدار شدند، دیدند خورشید، تغییر مکان داده است. یکی از آن ها از دیگران پرسید: چقدر در غار ماندیم؟ بعضی گفتند: یک روز یا قسمتی از یک روز. از آن جا که خورشید تغییر مکان داده بود و آن ها تردید داشتند که آیا شب هم در غار مانده اند یا نه، یکی گفت: خداوند می داند شما چقدر این جا مانده اید! سپس گفت: شما گرسنه هستید، بهتر است کسی به شهر برود و غذا تهیه کند، ولی هر کس به شهر می رود، مواظب باشد مردم از موضوع با خبر نشوند, چون اگر بفهمند، یا شما را می کشند، یا به بت پرستی مجبور می کنند و شما رستگار نمی شوید(۱)
در طول مدتی که آن ها در غار بودند خداوند قوم مشرک و حاکمان آن ها را منقرض کرده بود و خدا پرستان غلبه یافته بودند و حکومت می کردند. در آن زمان مردم درباره ی معاد اختلاف داشتند و خداوند اراده کرد با بیدار کردن اصحاب کهف، نشانه هایی از معاد را به آن ها نشان دهد.
شخصی که برای خرید به شهر رفت، گمان می کرد همان شهری است که از آن جا خارج شده اند, اما وقتی وارد شهر شد، دید همه چیز تغییر کرده است, در حیرت فرو رفت. وقتی خواست غذا بخرد، سکه ای داد (سکه ی مربوط به سیصد سال قبل), مردم درباره ی آن سکه مشاجره کردند و خبر به سرعت در شهر پیچید و مردم زیادی جمع شدند و همراه او به سوی غار حرکت کردند و آنچه را شنیده بودند، مشاهده کردند و امر معاد برایشان روشن شد. اصحاب کهف پس از مدتی کوتاهی به اراده ی خداوند از دنیا رفتند.(۲)

مدت اقامت آنان درغار در «قرآن کریم» سوره «کهف» آیه ۱۱ خداوند متعال می فرماید: فضربنا علی ءاذانهم فی الکهف سنین عددا(۳) در آن غار سالهای بسیار آنها را به خواب کردیم. هر چند در این آیه به صورت دقیق مدت زمان اقامت آنها در غار مشخص نشده است، اما در چند آیه بعد یعنی آیه ۲۵ همین سوره، خداوند متعال بعد از بیان داستان اصحاب کهف می فرماید: و لبثوا فی کهفهم ثلث مائه سنین و ازدادوا تسعا(۴) آنها در غار خود سیصد سال درنگ کردند و نه سال نیز بر آن افزودند. بنابراین طبق این آیه شریفه مدت اقامت، آنها در غار سیصد و نه سال بوده است. هر چند برخی گفته اند که جمله ولبثوا فی کهفهم… گفته یهودیان است. اما تقریباً همه مفسران این مطلب را قبول ندارند و قائلند که این آیه گفتار خداوند است، در بیان تعداد سالهای اقامت آنان در غار، «علامه طباطبائی» صاحب تفسیر المیزان در این رابطه می نویسد: «… عدد مذکور (۳۰۹ سال) صحیح است، پس دیگر نباید توجهی به این حرف نمود که جمله و لبثوا فی کهفهم را جهودان گفته اند و حکایت اهل کتاب است.(۵) و در «تفسیر نمونه» آمده است: «جمعی معتقدند این تعبیر که به جای ۳۰۹ سال فرموده است ۳۰۰ سال و نه سال، اشاره به تفاوت سالهای شمسی و قمری است. چرا که آنها به حساب سالهای شمسی ۳۰۰ سال توقف کردند و با محاسبه سالهای قمری ۳۰۹ سال و این از لطائف تعبیر است.(۶)
و علامه طباطبایی می نویسد: «تفاوت ۳۰۰ سال شمسی با قمری تقریباً همین ۹ سال می شود…. فرق میان ۳۰۰ سال شمسی و ۳۰۹ سال قمری کمتر از سه ماه است و در مواردی که عددی را به طور تقریب می آورند این مقدار از تقریب را جایز می شمارند و بدون هیچ حرفی در کلام خود ما هم معمول است.

نتیجه گیری:اجماع مفسران بر این مطلب است که جمله ولبثوا فی کهفهم ثلث مائه… در بیان تعداد سالهای اقامت اصحاب کهف است در غار. (نه گفتار یهودیان) بنابراین به این نتیجه می رسیم که مدت اقامت اصحاب کهف در غار ۳۰۹ سال بوده است.

پاورقی:

۱. :سوره کهف، ۹ ـ ۲۵.
۲. ۲ . تفسیر على بن ابراهیم، ج ۲، ص ۳, طبرسى، مجمع البیان، ج ۶، ص ۳۱۱ ـ۳۳۰.
۳. قرآن کریم، سوره کهف، آیه ۱۱.
۴. همان، آیه ۲۵.
۵. علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، جلد ۱۳، ترجمه موسوی همدانی، سید محمد باقر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۶۳، ص ۳۸۳.
۶. مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، تهران دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۶، جلد ۱۲،ص ۳۹۱.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات