چرا پیامبر(ص) در ابتدای بعثت به سوی بیت المقدس نماز می خواندند؟

چرا پیامبر(ص) علی رغم اینکه خانه خدا در مکه بود در ابتدای بعثت به سوی بیت المقدس نماز می خواندند؟

پاسخ:
در این باره چند نکته مطرح است:
الف) از آن جا که خانه خدا در آن زمان کانون بت های مشرکان بود، دستور داده شد مسلمانان موقتاً به سوی بیت المقدس نماز بخوانند. به این ترتیب صفوف خود را از مشرکان جدا کنند. گفتنی است که در ابتدای بعثت مسلمانان رو به بیت المقدس نماز می خواندند. بیت المقدس مسجدی بود که حضرت داود به امر خدا بنیان گذارد و حضرت سلیمان آن را تکمیل کرد و به اتمام رساند.
این مسجد که به امر خدا و به وسیله دو پیامبر بزرگ خدا ساخته شده، مقدس بوده و هست. خداوند نسبت به آن عنایت ویژه داشته و دارد. رسول خدا بعد از بعثت رو به مسجد الاقصی(بیت المقدس) نماز می خواند. معراج پیامبر هم از مسجدالحرام به مسجد الاقصی و بیت المقدس بود.
مرحله بعدی یعنی معراج به آسمان ها هم از آن جا شروع گردید. این که مسلمانان رو به بیت المقدس نماز می خواندند، بهانه ای به دست یهود می داد تا بر مسلمانان خرده بگیرند که دین شما اصل و مایه ای ندارد و شما به سوی قبله ما نماز می خوانید و. . . ؛
از طرف دیگر پیامبر علاقه مند بود که کعبه قبله باشد زیرا اولین خانه ای بود که برای عبودیت ساخته شده بود. بنیان گذار آن ابراهیم خلیل و پدر پیامبران و پدر توحید بود. تا در مکه بودند به گونه ای به سوی بیت المقدس می ایستادند که در عین حال به سوی کعبه هم باشند ولی با هجرت به مدینه دیگر این ممکن نبود. خداوند برای اجابت تقاضای رسولش و برای ناکام گذاردن یهود در توطئه علیه مسلمانان، با فرستادن این آیات دستور تغییر قبله از بیت المقدس به سوی کعبه را صادر کرد. به حضرت رسول و دیگر مسلمانان دستور داد از این به بعد هر جا که بودید به هنگام نماز به سوی کعبه رو کنید و کعبه را قبله قرار دهید.(۱)
ب) نماز خواندن به سوی بیت المقدس برای آن ها که کعبه را سرمایه معنوی نژاد خود می‏دانستند، مشکل بود، و هم بازگشت به سوی کعبه بعد از بیت المقدس، بعد از عادت کردن به قبله نخست.
مسلمانان به این وسیله در بوته آزمایش قرار گرفتند، تا آنچه از آثار شرک در وجودشان است، در این کوره داغ بسوزد، و پیوندهای خود را از گذشته شرک آلودشان ببرند و روح تسلیم مطلق در برابر فرمان حق در وجودشان پیدا شود. اما بعضی از فواید قبله جدید:
هر گاه تغییر قبله صورت نمی‏گرفت، از یک سو زبان یهود به روی مسلمانان باز می‏شد و می‏گفتند: در کتب خود خوانده‏ایم که نشانه پیامبر موعود این است که به سوی دو قبله نماز می‏خواند و این نشانه در محمد نیست، و از سوی دیگر مشرکان ایراد می‏کردند که او مدعی است برای احیای آئین ابراهیم آمده، پس چرا خانه کعبه را که پایه گزارش ابراهیم است، فراموش کرده است، اما حکم تغییر قبله موقت به قبله دائمی، زبان هر دو گروه را بست.(۲)
ج) از آن جا که همیشه افراد بهانه جو و ستمگری هستند که در برابر هیچ منطقی تسلیم نمی‏شوند، با اشاره استثنایی برای این موضوع آورده: ” مگر کسانی از آن ها که ستم کرده‏ اند و به هیچ صراطی مستقیم نیستند، اگر به سوی بیت المقدس نماز بخوانید، می‏گویند این قبله یهود است و شما دنباله رو گردانید، و اگر به سوی کعبه باز گردید، می‏گویند شما ثبات و بقایی ندارید، بقیه آئین شما نیز به زودی دستخوش دگرگونی خواهد شد! این بهانه ‏جویان به حق شایسته نام ستمگر و ظالمند، چرا که هم بر خود ستم می‏کنند و هم بر مردم که سد راه هدایت آنها می‏شوند.(۳)
د) تکمیل نعمت خداوند به عنوان آخرین هدف برای تغییر قبله ذکر شده: ” این به خاطر آن بود که شما را تکامل بخشم و از قید تعصب برهانم” و نعمت خود را بر شما تمام کنم تا هدایت شوید”.
تغییر قبله یک نوع تربیت و تکامل و نعمت برای مسلمانان بود تا با انضباط اسلامی آشنا شوند. از تقلید و تعصب برهند، زیرا خداوند در آغاز برای جدا کردن صفوف مسلمانان از بت پرستان که در برابر کعبه که آن روز بت خانه بزرگی بود، سجده می‏کردند، دستور داد به سوی بیت المقدس نماز بخوانند، تا موضع آنان در برابر مشرکان مشخص گردد، اما بعد از هجرت پیامبر همزمان با تشکیل حکومت اسلامی، دستور توجه به سوی کعبه صادر شد، و مسلمانان متوجه قدیمی‏ترین خانه توحید شدند. به این ترتیب یک مرحله از تکامل جامعه اسلامی تحقق یافت.(۴)
پی نوشت ها:
۱. ر. ک: ناصر مکارم، تفسیر نمونه، نشر دار الکتب الاسلامیه، تهران، ج‏۱، ص ۵۰۷.
۲. همان.
۳. بقره(۲) آیه ۱۴۴؛ همان.
۴. تفسیر نمونه، همان، ص ۵۰۸؛ علامه طباطبایی، تفسیر المیزان، نشر جامعه مدرسین قم، ج ۱، ص ۴۵۴ و نیز: دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، خرمشاهی، نشر دوستان، تهران، ج ۲، ص ۱۶۲۴.
منبع: نرم افزار پیامبرمهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی