دلیل همراهی ابوبکر با پیامبر در هنگام هجرت به مدینه چیست؟

چرا پیامبر هنگام هجرت به مدینه ابوبکر را باخود بردند درضمن بیان کنید چرا علی(ع) را همراه خود نبردند؟ ایا در غار جبرئیل بر پیامبر(ص) و ابوبکر نازل شد؟

پاسخ:
دیدگاه اهل سنت:
در کتاب‌های اهل سنت آمده که مسلمانان به مرور زمان، از مکه به مدینه می‌رفتند، ابوبکر نیز تصمیم گرفت که به مدینه هجرت کند. پیامبر(ص) به وی فرمود: صبر کن. شاید من هم مامور به خروج از مکه شوم، ابوبکر گفت: امید داری که به شما هم( از سوی خدا) اجازه هجرت داده شود؟ پیامبر فرمود: بلی،
عایشه نقل می‌کند: در ظهر یکی از روزها، پیامبر به خانه ما آمد. در خانه ما جز من و پدرم ابوبکر و خواهرم اسماء کس دیگری نبود، پیامبر فرمود: افرادی که در خانه هستند، بیرون بفرست، ابوبکر گفت: این دو، دختران من هستند و جاسوسی در این جا نیست، پیامبر فرمود: به من اجازه داده شد که به مدینه هجرت نمایم، ابوبکر تقاضا کرد که همراه پیامبر باشد، حضرت هم پذیرفت. پیامبر و ابوبکر از خانه ابوبکر، خارج و رهسبار غار ثور شدند.(۱)
در کامل ابن اثیر، نیز مشابه همین روایت از عایشه نقل می‌کند و می افزاید که پیامبر و ابوبکر، از پنجره‌ای که پشت خانه ابوبکر بود، خارج شدند.(۲)
در برخی نقل‌ها آمده که ابوبکر، نزد علی رفت و جویای حال پیامبر شد، حضرت فرمود: به سوی غار ثور رفت. اگر به حضرت کاری داری، به سوی او برو، ابوبکر با سرعت به سوی پیامبر شتافت و در مسیر راه به پیامبر ملحق شد. (۳)
از داده های تاریخی نمی توان به روشنی دلیل همراهی ابوبکر با پیامبر را یافت. اما از برخی متون این همراهی را اقدامی پیشگیرانه بیان می کند، مانند روایتی که سید بن طاووس نقل می کند. وی می نویسد: از روایاتی که دلالت می کند پیامبر اکرم(ص) از ترس این که ابوبکر جای اختفا را به کفار نشان ندهد، او را با خود به غار بردند، روایتی است که شیخ ابوهاشم بن صباغ در کتاب النور و البرهان، باب: ما أنزل الله علی نبیه، ذیل آیه ” قم فأنذر” و آیه ” فاصدع بما تؤمر” و باب” ما ضمن رسول الله لمن أجابه و صدقه ” می آورد:
حسان می گوید: برای انجام حج عمره به مکه آمدم. دیدم مردمی‌ از قریش به اصحاب رسول خدا فحش می دادند. . . . پس این گونه می گویند: رسول خدا به علی علیه السلام(در شب لیله المبیت) امر نمود( که در جای ایشان بخوابد). علی علیه السلام نیز اجابت نمود، ولی از ابن ابی قحافه( کنیه ابوبکر) ترسید که مبادا جای ایشان را به کسانی که دنبال پیامبر بودند، نشان دهد، به همین خاطر او را با خود به غار بردند. (۴)
اما اینکه فرمودید چرا پیامبر علی را به همراه خود نبرد، باید گفت: امام علی در شب هجرت پیامبر برای آن که مشرکان از حرکت پیامبر با خبر نشوند، در بستر حضرت خوابید، با وجود اینکه این عمل خطرناک بود اما امام علی جان خود را به خطر انداخت تا جان پیامبر محفوظ بماند. از این رو بنا بر روایاتی که عالمان شیعه و برخی از عالمان سنی نقل کرده اند، آیه ۲۰۷ بقره در این مورد نازل شد(۵) وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِباد؛
بعضی از مردم(با ایمان و فداکار، همچون علی(ع) در “لیله المبیت” هنگام خفتن در جایگاه پیغمبر)، جان خود را به خاطر خشنودی خدا می‏فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.
نسبت به نزول جبرییل کسی احتمال نداده که بر ابوبکر نازل شده باشد. جبرئیل بر پیامبر نازل شده، برخی از اهل سنت معتقدند که آیه” الا تنصروه فقد نصره الله اذ اخرجه الذین کفروا ثانی اثنین اذ هما فی الغار اذ یقول لصاحبه لا تحزن ان الله معنا فانزل سکینته علیه و ایده بجنود لم تروها “(۶)حکایت از نزول آرامش بر ابوبکر دارد.
محل بحث مرجع ضمیر در جمله “فانزل سکینته علیه”می باشد که خدا آرامش را بر چه کسی نازل کرد؟
دانشمندان شیعه اتفاق دارند که مرجع ضمیر رسول خداست. معنای جمله این است که خدا آرامش را بر پیامبر نازل کرد و… .
این جمله “فانزل الله سکینته علیه” هیچ مناسبتی با ابابکر ندارد، زیرا تمام ضمیرهای مفردِ مذکر مغایبِ بارز در آیه شریفه(به استثناء ضمیر سکینته که به الله برمی‌گردد) مختص به پیغمبر(ص) می‌باشد(یعنی مرجع ضمیر بارز، نصره، اخرجه، لصاحبه، علیه، ایّده آن حضرتست) و چنان‌چه بخواهیم در این میان ضمیر کلمه “علیه” را به ابابکر برگردانیم، خلاف ظاهر عبارت حمل کرده و سیاق و سرد کلام را بهم زده‌ایم، بدون آن‌که قرینه و شاهدی در آیه شریفه موجود باشد و این کار از نظر ادبیات عربی و هم‌چنین نزد اصولیین خلاف بزرگیست.
در این باره به کتاب های تفسیری مراجعه نمایید.

پی نوشت ها:
۱. محمد بن جریر طبری، تاریخ الطبری، تحقیق: مراجعه و تصحیح و ضبط: نخبه من العلماء الأجلاء، بیروت، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ج ۲، ص ۱۰۱- ۱۰۲.
۲. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر للطباعه و النشر، ۱۳۸۵ق، ج ۲، ص ۱۰۳-۱۰۴.
۳. طبری، تاریخ طبری، ج ۲، ص۱۰۰.
۴. سید ابن طاووس، الطرائف فی معرفه مذاهب الطوائف، چاپ اول، ۱۳۹۹، خیام – قم، ص ۴۱۰.
۵. طبرسی، مجمع البیان، تهران، وزارت فرهنگ، ۱۳۸۰ش.
۶. توبه(۹) آیه ۴۰.
منبع: نرم افزار پیامبرمهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی