تغییر قبله در چه سالی و چه مکانی اتفاق افتاد؟

تغییر قبله در چه سالی و چه مکانی اتفاق افتاد و آیا در هنگام نماز جماعت اتفاق افتاده است؟

پاسخ:

این واقعه در مسجد ذوالقبلتین در سال دوم هجرت واقع شد. این مسجد در کوی بنی سلمه در مدینه بوده است.

در مورد اینکه تغییر قبله در هنگام نماز یا غیر آن اتفاق افتاده است اقوال مختلفی وجود دارد:

– برخی از مورخان تنها نزول حکم و تحویل قبله و تاریخ تغییر قبله را ذکر کرده اند، بدون آن که بیان کنند در اثنای نماز بود، یا جز آن. (۱ و۲)

– برخی نوشته اند: در اثنای نماز ظهر حکم تحویل قبله نازل شد و پیامبر بقیه نماز را رو به کعبه به جا آورد. (۳)

– برخی نوشته اند که این تغییر در بین نماز ظهر بعداز خواندن دو رکعت آن بوده است. (۴)

– برخی نوشته اند این حکم بعد از نماز ظهر و قبل از اقامه نماز عصر نازل شد، ابن کثیر این قول را به “مجاهد” نسبت می دهد و می گوید: در دو کتاب روایی صحیح بخاری و صحیح مسلم روایاتی در تأیید این قول وجود دارد. (۵)

اگر پذیرفتیم حکم در وسط نماز نازل شد، همین که پیامبر رویش را از بیت المقدس به مسجد الحرام برگرداند، مسلمانان(احتمالاً با اشاره دست پیامبر فهمیدند ) به پیروی از ایشان تغییر موضع دادند و تقریباً به قدر نصف دایره به سمت چپ حرکت کردند.

مرحوم علامه طباطبایی در ذیل آیه “فولّ وجهک شطر المسجد الحرام و حیث ما کنتم فولّوا وجوهکم شطره؛ ای پیامبر! پس بگردان خود را به طرف مسجد الحرام و هر کجا که باشید، صورت های تان و توجه تان را به جانب کعبه بگردانید” فرموده است:

در این آیه ابتدا حکم تغییر قبله متوجه پیامبر شده و بعداً به عموم مسلمانان تعمیم داده شده. این تعبیر مؤید این است که تغییر قبله در حالی واقع شد که پیامبر در مسجد مشغول نماز بود و مسلمانان پشت سر حضرت قرار داشتند. (۶)

پی نوشت ها:
۱ و ۲. ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج ۲، ص ۱۱۵، بیروت: دار صادر، ۱۳۸۵.
۳. محمد بن جریر طبری، تاریخ طبری، ج۲، ص ۱۲۸، قاهره: مطبعه الاستقامه، ۱۳۵۸، تحقیق گروهی از محققین.
۴. آیتی، ‌تاریخ پیامبر اسلام، ص ۲۳۷. تهران، انتشارات دانشگاه، ۱۳۶۶ش، چاپ چهارم.
۵. ابن کثیر، البدایه والنهایه، ج ۳، ص ۲۵۳. ، بیروت، مکتبه المعارف، ۱۴۱۵ق.
۶ ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱، ص ۴۵۴.
منبع: نرم افزار پیامبرمهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی