آیا پیامبر اسلام خواندن و نوشتن می دانست؟

آیا پیامبر اسلام خواندن و نوشتن می دانست یا نمی دانست و امیّ بودن حضرت به چه معناست؟

پاسخ:
بی تردید پیامبر قبل از بعثت سواد خواندن و نوشتن را نداشت، آیات(۱) و روایات(۲) بر این مطلب دلالت دارند. شهید مطهری می نویسد: قطعی و مسلّم و مورد اتفاق علمای مسلمان و غیر آن‏ها است که ایشان قبل از رسالت کوچک‏ترین آشنایی با خواندن و نوشتن نداشته است. (۳)
درست است که خواندن و نوشتن برای هر انسانی کمال محسوب می شود، ولی گاهی وضعی پیش می آید که نخواندن و نوشتن کمال است. این مطلب در مورد پیامبران مخصوصاً خاتم انبیا(ص) کاملاً صدق می کند، چه این که اگر دانشمندی درس خوانده، و فیلسوفی آگاه و پر مطالعه ادعای نبوت کند و کتابی ارائه دهد، به عنوان کتاب آسمانی، در چنین وضعی ممکن است وسوسه و تردیدهایی پیش بیاید که این کتاب و مکتب، مولود اندیشه‏های او است یا از جایی آموخته است، ولی اگر از میان یک قوم عقب افتاده، انسانی که هرگز استادی را درک نکرده و کتابی نخوانده و ننوشته است، برخیزد و کتابی به عظمت عالم هستی، با محتوای بسیار عالی ارائه دهد، می توان درک نمود تراوش فکر او نیست، بلکه وحی آسمانی و تعلیم الهی است. (۴)
یکی از معجزات پیامبر همین است که در حال امّی بودن قرآن را آورده است.
اما اندیشمندان اسلامی در خصوص بی سواد و یا با سواد بودن پیامبر(ص) بعد از بعثت حضرت، اختلاف نظر دارند.
بعضی باور دارند که حضرت در دوران رسالت هم میخوانده و هم می نوشته است. برخی مانند سید مرتضی از طرفداران این نظریه است. (۵) طرفداران این رویکرد با بهره ‏گیری از آیات و روایات قایل شده‏ اند چگونه ممکن است وحی – که همه چیز را می آموخته است – خواندن و نوشتن را نیاموخته باشد؟ !(۶)
برخی عقیده دارند که پیامبر بعد از رسالت می خواند، ولی نمی‏نوشت. (۷)
بعضی احتمال داده ‏اند حضرت بعد از رسالت نه می خوانده و نه می نوشته است.
حقیقت امر آن است که احتمال اوّل و دوّم قابل قبول تر بوده و شواهد و قرائن آن‏ها را تأیید می کند. شاید بتوان دو نظر را به این نحو جمع کرد که پیامبر خواندن و نوشتن می دانست، اما چیزی ننوشت.
بر اساس هر دو دیدگاه، پیامبر بعد از رسالت بی سواد نبوده، تا بین بی سواد بودن پیامبر(ص) و اهمیت دانش از دیدگاه اسلام تضاد ایجاد گردد؛ مضافاً بر این که کسب علم اختصاص به مدرسه رفتن ندارد، بلکه بعضی از علوم وجود دارند که به عده‏ ای خاص اعطا می شود. مانند علم غیب. پیامبر اسلام از این علم برخوردار بود.

پی نوشت‏ ها:
۱. عنکبوت(۲۹) آیه ۴۸؛ مکارم شیرازی، پیام قرآن، ج ۸، ص ۶۱؛ جعفر سبحانی، منشور جاوید، ج ۶، ص ۴۰.
۲. محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۱۹.
۳. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج ۳، ص ۲۰۸.
۴. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ج ۲۶، ص ۳۰۶.
۵. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۳۵.
۶. مجوعه آثار شهید مطهری، همان، ص ۲۱۲.
۷. بحارالانوار، ج ۱۶، ص ۱۳۳.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی