اگر همه مردم خرد می ورزیدند دنیا ویران می شد؟

حدیثی را از امام حسن عسکری ـ علیه السّلام ـ خواندم به این مضمون که اگر همه مردم خرد میورزیدند دنیا ویران میشد. این را تفسیر و توضیح نمایید.

پاسخ:

متن عربی حدیث به این صورت است: لو عقلَ اهلُ الدنیا لخربَتْ.(۱)
مرحوم ابن فهد حلّی که این روایت را نقل کرده است به بخش سلبی مفهوم آن (که این حدیث از چه اموری نهی میکند) پرداخته است که ترجمه بخشی از آن این است:
حدیث شریف بر این دلالت میکند که عقل سلیم اقتضا دارد که دنیا تخریب و به آن اعتنا نشود. پس اگر کسی به دنیا اعتنا کرد یا آن را آباد کرد دلالت بر این دارد که او عقل ندارد.(۲)
مرحوم مجلسی (ره) در چند جای بحار این روایت را آورده است، ولی توضیح خاصی ارائه ننموده است. اما به مناسبت بحث مشهور «دنیا و آخرت و رفتار در قبال آن» در مرآت العقول تفصیلی آورده که به جنبه اثباتی (و سفارشها و دستورات دین درباره دنیا) نظر دارد. نتیجه کلام علامه مجلسی (ره) چنین است:
همانا،‌ نجات یابنده از این گروهها (که درباره دنیا به افراط و تفریط و تعادل رفتار میکنند) یک فرقهاند و آن پیروان رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اصحاب، درباره دنیایند که دنیا را به طور کلی ترک نمیکنند و شهوات خود را سرکوب نمینمایند، بهرهشان از دنیا به قدر توشه است و شهواتی را که از پیروی شرع و عقل باز میدارد، سرکوب میکنند… و از عدل (در این مسئله) پیروی میکنند.(۳)
با توضیح نقل شده از این دو بزرگوار به بخشی دیگر از موضوع میپردازیم:
با دقت در کلمه دنیا در روایت و تعقل در مورد آن، مشخص می شود که اولاً هدف این که در اسلام به عمران و تولید و… توجه داده شده چیست؟ ثانیاً عمران تا کجا و به چه قیمت، به قیمت خرابی آخرت و تا سرحد فراموشی آن؟
با توجه به این مسأله یعنی هدف از عمران و در نظر گرفتن آخرت، حتی عمران بیشتر هم خواهد شد، چنان پس از زمان ظهور امام زمان ـ علیه السّلام ـ بدین گونه است و هیچ گاه این عمران و آبادی، باعث فراموشی آخرت نخواهد شد. در این صورت هدف از آن آبادی بسیار وسیعتر از رفاه جسمی بشر خواهد بود و واضح است که آبادانی با این هدف و گستردگی، خرابی دنیا خواهد بود و لو در یک نگاه کودکانه آبادی فعلی دنیا، اوج آبادانیها به نظر آید!
به عنوان نمونه طبق روایت مشهور «دنیا مزرعه آخرت است»، آیا اگر کسی در مزرعه ساختمان بسازد کاربری مزرعه حفظ خواهد شد؟ ساختن ساختمان در مزرعه موجب خراب کردن مزرعه است. پس. اگر مردم دنیا خرد میورزیدند دنیایی که به هدف دنی و پست عمران شود، ‌خراب میشد، نه دنیایی که مقدمه آخرت باشد.

پاورقی:

۱. حلّی، ابن فهد، عده الداعی، (به نقل از لوح فشرده معجم فقهی آیت الله گلپایگانی)، ص۱۲۵. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، تهران، اسلامیه، (به نقل از لوح فشرده مذکور)، ج۱، ص۹۵. ج۷۵، ص۳۷۹ به نقل از الدره الباهره.
۲. عده الداعی، همان.
۳. مجلسی، محمد باقر، مرآت العقول (به نقل از لوح فشرده معجم فقهی آیت الله گلپایگانی).
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات