سند حدیث کساءچیست؟

در ابتدای بحث تقاضا می‌شود به چند مورد نکات زیر دقت بفرمایید. در موضوع این که پیغمبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ کساء (عباء یا جامه‌ای که آن وقت معمول بوده) بر خود و چهار نفس مقدس (حضرت علی ـ علیه السلام ـ، حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ‌ ، امام حسن و امام حسین ـ علیهم السلام ـ ) پوشاند. هنگام نزول آیه شریفه به دو مضمون وارد شده است:

۱. اینکه جبرئیل اول آیه‌ را نازل می‌کند و سپس رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم اهل بیت را در زیر عبا جمع می کند : إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْکُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَکُمْ تَطْهِیراً (۱). در خانه حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله علیها ـ نازل شد و یا در بعضی روایات در خانه ام سلمه بوده است.
۲. پیغمبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ کساء را روی خود و چهار نفس مقدس پوشاند و در این هنگام خداوند متعال آیه شریفه تطهیر را نازل فرموده و طبق مدارک و روایات وارده چه در مجامع اهل تسنن و چه در کتب اهل شیعه پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ مکرراً این آیه را به مدت چند روز بردر خانه حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ آمده و تلاوت فرموده است.
یعنی حدیث کسا را دو گونه نقل کرده اند : یکی اینکه اول آیه نازل شد و بعد این پنج نفر زیر عبا جمع شدند و دوم اینکه اول این پنج نفر زیر عبا جمع شده بودند و سپس آیه نازل شد که از نظر اصل مطلب که آیه در باره پنج تن آل عبا علیهم السلام نازل شده است ، هیچ تفاوتی نمی کند .
سند و منبع حدیث کساء در کتاب های روایی ، تاریخی ، تفسیری شیعه بیش از آن است که کسی بخواهد در سندیت آن شبهه ایجاد کند لذا از آوردن آن صرف نظر می شود ولی این حدیث در کتب اهل سنت نیز آمده و همه اهل سنت پذیرفته اند که مراد از اهل بیت در این آیه عبارتند از :
امیر مومنان علی بن ابی طالب علیه السلام . فاطمه زهرا سلام الله علیها . امام حسن مجتبی علیه السلام و امام حسین علیه السلام .
و اینک نمونه هایی از روایات اهل سنت: حاکم در کتاب خود «مستدرک علی الصحیحین» چنین گفته است: حدثّنی ابوالحسن اسماعیل بن محمد بن الفضل… عن اسماعیل بن عبدالله بن جعفر بن ابی‌طالب، عن ابیه قالَ: لمّا نظرَ رسولُ الله ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ الیّ الرحمه هابطهً قالَ: اُدعوُ الی اُدعُوا لی فقالت صفّیهُ: من یا رسول الله؟ قالَ اهلُ بیتی علیّاً و فاطمهَ و الحسنَ و الحُسینَ، فجیءَ بهِم فالقی علیهمُ النّبیُ ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ کساءهُ ثمَّ رفعَ یدیهِ ثم قالَ: اللّهمّ هولاء آلی فصّل علی محمدٍ و علی آل محمد، و انزلَ الله عزّوجلّ (انما یریدُ الله لیذهبَ عنکمُ الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیرا… قال: هذا حدیث صحیح.(۲)
حاکم گوید از عبدالله فرزند جعفر بن ابیطالب ـ علیه السلام ـ نقل می‌کند که گفت: هنگامی که رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ مشاهده فرمود رحمت خداوندگاری در حال فرود آمدن است، فرمود: به سوی من بخوانید! «صفیه» گفت: چه کسی را ای رسول خدا؟
فرمود: اهل بیت من علی، فاطمه، حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ را فراخوانید. آن گاه که ایشان آمدند پیامبر اکرم «کساء» خویش را بر آنها افکند و سپس دست های مبارک خویش را بلند کرد و فرمود: خداوندا اینان آل منند پس برمحمد و آلش درود فرست، ‌خداوند متعال هم این آیه را فرو فرستاد (انّما یرید الله لیذهب … و یطهّرکم تطهیراً)، حاکم، سند این حدیث را صحیح دانسته است.
حدیث کساء در روایت عایشهمسلم در صحیح خود چنین می‌گوید: حدثّنا ابوبکر بنُ أبی شیبه محمد بن عبدالله قالت: قالَتْ عائشهُ: خرجَ النبیُّ غداهً و علیهِ فرطٌ مُرحّلٌ،(۳) من شعر اسودَ. فجاءَ الحسن بن علیٍّ فادخلهُ ثمّ جاء الحسین فدخل معهُ ثُم جاءتْ فاطمهُ فأدخَلها، ثم جاء علیُّ فأدخلهُ، ثم قال: انّما یرید الله لیذهب عنکم الرّجس اهل البیتِ و یطهّرکم تطهیراً. (۴)
مسلم گوید: عایشه نقل می کند که روزی رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بیرون آمد و عبایی نقشدار که از موی سیاه بافته شده بود بر دوش داشت. ابتدا حضرت امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ آمد و او را به زیر عبا جای داد، پس از او حسین آمد، ‌او را هم به زیر عبا جای داد، پس فاطمه آمد و در زیر عبا قرار گرفت، بعد علی آمد و او را هم همراه دیگران زیر عبا، جای داد و سپس فرمود: «انّما یرید الله لیذهب عنکُم الرجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیراً». این روایت در سنن کبری، بیهقی،(۵) و تفسیر طبری، ج ۲۲، ص ۵، و ابن کثیر در تفسیرش، ج ۳، ص ۴۸۵ و سیوطی در الدر المنثور، ج ۵، ص ۱۹۸ ـ ۱۹۹ آورده‌اند.
حدیث کساء در روایت ام سلمهبیهقی در کتاب سنن خود می‌گوید: اَخبرنا ابوعبدالله الحافظ غیرمره… عن امّ سلمه قالَتْ: فی بیتی اُنزلتْ (انّما یریدُ الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً) قالت. فأرسلَ رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ الی فاطمه و علیّ و الحسن و الحسین فقال: هؤلاء اهل بیتی و فی حدیث القاضی و اسّلمی: «هؤلاءِ اهلی» قالت: ‌فقلتُ: یا رسول الله أما اَنَا من اهلِ الیسر، قال: «بلی ان شاء‌الله تعالی».(۶)
ام سلمه می‌گوید: هنگامی که آیه تطهیر نازل شد رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ علی و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند و بر آنان کسائی( ردائی) پوشاند. پس به رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ گفتم: یارسول الله آیا من هم از شمایم، ‌فرمود: تو از اهل بیت من نیستی، ولی بر خیر و خوبی می‌باشی ان شاء الله. این روایت را حاکم در مستدرک خویش آورده است.(۷)
مکانی که حدیث کساء نازل شده : از منابع شیعه و نیز برخی از منابع اهل سنت بدست می آید که آیه تطهیر که حدیث کساء هم مربوط به این آیه می باشد در منزل ام سلمه همسر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نازل شده است . هر چند در برخی از روایات اهل سنت آمده که در منزل عایشه همسر دیگر رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم نازل شده است .
زمان حدیث کساء : روایاتی است که میخوانیم بعد از نزول آیه تطهیر پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم چندین ماه هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه سلام الله علیها میگذشت صدا میزد “الصلاه یا أهل البیت” و در بعضی روایات دارد “السلام علیک یا اهل البیت” مفسر معروف حاکم حسکانی در کتاب خو دنقل میکند:
پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم نه ماه هنگامی را که برای نماز صبح از کنار خانه علی و فاطمه میگذشت صدا میزد. هنگام نماز است ای اهل بیت، خداوند تنها میخواهد پلیدی را از شما اهل بیت دور سازد و شما را پاک کند.
از این سخنان معلوم می شود که حدیث کساء در سال آخر عمر مبارک رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم می باشد .
حدیث کساء فضیلتی بر اهل بیت علیهم السلام : الف. فضیلت اهل بیت در صحیح مسلم. مسلم در صحیح خود چنین روایت می‌کند از صحابی پیامبر زید بن ارقم به هنگامی که سؤال شد، اهل بیت کیانند؟ آیا زنان پیامبرند؟ گفت: نه به ذات حق قسم! زن زمانی از روزگار را همراه شوهرش می‌ماند و سپس مرد او را طلاق می‌دهد و زن هم، به خانه پدر و اقوامش بر می‌گردد. در حالی که اهل بیت پیامبر کسانی هستند که رشته اصیل خویشاوندی با او دارند، و فامیل وی هستند که صدقه بر آنان حرام است.(۸)
ب. باز روایتی در خصوص فضیلت امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ ذکر شده است . حدّثنی احمدُ بن حنبل حدثنا سفیانُ بن عُیینه.. عن النبی ـ صلّی الله علیه و آله ـ أنّه قال لحسن «اللهم! اِنی اُحبّهُ، فأحبُّهُ و احبِبْ من یحبّهُ». پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در شأن امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ فرمود: پروردگارا من او را دوست دارم و هر کس او را دوست داشته باشد، من او را دوست خواهم داشت.(۹)
ج. امتیاز اهل بیت در حدیث ام سلمه، همان طور که در حدیث ام سلمه ذکر شد، گفت: یارسول الله من هم از اهل بیت هستم، فرمود، نه تو از اهل بیت من نیستی ولی بر خیر و خوبی می‌باشی. پس ام سلمه گفت که بخدا سوگند که پیامبر این امتیاز را به من نداد که از اهل بیت باشم.(۱۰) طبری در جامع البیان ذیل آیه تطهیر این حدیث را آورده است.
د. فضائلی در ذیل آیه تطهیر: اکثر قریب به اتفاق علمای اهل تسنن و شیعه درباره این آیه گفته‌اند که منظور اهل بیت (رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ، علی ـ علیه السلام ـ فاطمه و حسن و حسین ـ علیهم السلام ـ می‌باشند و فضائلی راجع به این آیه در خصوص اهل بیت روایات و مطالب فراوانی را ‌آورده‌اند. از جمله سیوطی در تفسیرش چنین روایت می‌کند که: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمود: خداوند خلق خود را دو قسمت فرمود و مرا از بهترینش قرار داد. آنجا که فرمود: پس قبیله‌ها را به خانواده‌هایی تقسیم فرمود که مرا در بهترین خانواده‌ها قرار داد و همین است منظور سخن خدای تعالی که می‌فرماید: «انما یرید الله لیذهب عنکمُ الرجس اهلُ البیت و یطهّرکم تطهیراً». پس من و اهل بیتم از جمیع گناهان پاک و پاکیزه‌ایم. و حتی در این روایت گفته است که آیه تطهیر درباره پنج نفر نازل شده است.(۱۱) روایات در باب فضیلت خاندان اهل بیت فراوان است.
اما حدیثی که در آخر مفاتیح الجنان توسط ناشران اضافه شده است و شیخ عباس قمی آنرا ننوشته اند در هیچ کتاب معتبری وجود ندارد و متاسفانه افرادی آنرا به آخر کتاب پر برکت مفاتیح الجنان افزوده اند .

پاورقی:

۱. احزاب، ۳۴.
۲. المستدرک علی الصحیحین، امام حافظ محمد بن عبدالله حاکم النیشابوری، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، بیروت، ج ۳، ص ۱۶۰.
۳. مرط مرحل: المرط الکساء، مرط: هو الکساء من صوف… المرحل: هو الشیء المنقوش علیه صور حال الابل.
۴. صحیح مسلم، امام ابن الحسین مسلم بن الحجاج القشیری النیشابوری، انتشارات احیاء التراث العربی بیروت، ج ۴، ص ۱۸۸۳.
۵. السنن البیهقی، امام حافظ ابی‌بکر احمد بن الحسین بن علی البیهقی، انتشارات دار الفکر، بیروت، ج ۲، ص ۵۱۲.
۶. سنن بیهقی، همان، ج ۲، ص ۵۱۴.
۷. رجوع کنید، مستدرک علی الصحیحین، ج ۳، ص ۱۵۸.
۸. ر.ک: صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۸۸۳.
۹. ر.ک: همان، ص ۱۸۸۲.
۱۰. حدیث کساء در مکتب خلفاء و مکتب اهل بیت، عسکری، علامه سید مرتضی ، ترجمه علی اسلامی، انتشارات موسسه الزهرا، ص ۲۷.
۱۱. جلال الدین سیوطی، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، انتشارات دار الکتب العلمیه بیروت، ج ۵، ص ۳۷۶.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات