نکاتی پیرامون حدیث اگر فقر وارد خانه‌ای شود از در دیگر کفر وارد میشود

نکاتی پیرامون حدیث اگر فقر وارد خانه‌ای شود از در دیگر کفر وارد میشود

در برخی از احادیث ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ می‌خوانیم:

الف. فقر افتخار من است.

ب. اگر فقر وارد خانه‌ای شود از در دیگر کفر وارد می‌شود.

ج. فقیر در قیامت مقرب درگاه حق است.

احادیث فوق چگونه قابل جمع می‌باشند و آیا انسان می‌تواند فقیر باشد ولی دیندار یا نه؟

پاسخ:

فقر در چهار معنا به کار می رود:

۱. فقر ذاتی

این معنا شامل تمام انسانها بلکه تمام موجودات می‌شود، قرآن کریم می‌فرماید: یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنْتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ(۱) ای مردم همه شما به خدا محتاجید و خداوند بی‌نیاز و شایسته حمد و ستایش است.». انسان به گونه‌ای آفریده شده است که سراسر وجودش نیاز است، نیاز به غذا، آب، هوا، خواب و… از بدیهیات است و اینگونه نیازمندی‌ها در سایر موجودات نیز مشاهده می‌شود. خدای متعال برای تأمین نیازهای موجودات نعمت‌های گوناگونی آفریده است که بدون آنها، حیات انسان و موجودات ممکن نیست.

۲. فقر مالی به معنای تهیدستی

عموم مردم با شنیدن حکم فقرمعمولا این معنا در ذهنشان تداعی می‌شود، در صورتی که در قرآن و احادیث فقر در معانی مختلف استعمال شده است. قرآن کریم نیز به معنای یاد شده اشاره دارد: إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاءِ وَالْمَسَاکِینِ …(۲) صدقات در حقیقت از آن نیازمندان و مستمندان است.» فقربه معنای گرسنگی و تهیدستی مورد نکوهش واقع شده و در حکومت اسلامی یک بیماری به شمار می‌رود که باید آن را درمان نمود. به همین منظور در آیات و روایات فراوانی نسبت به صدقه، پرداخت زکات و توجه به فقرا توصیه شده است، زیرا یک ملت فقیر، گرسنه و محتاج به بیگانه، هرگز استقلال، عظمت و سربلندی نخواهد یافت و ناداری در برخی از موارد ممکن است به اعمال کفرآمیز نیز منجر شود. بنابراین احادیثی که رابطه تنگاتنگی میان فقر و کفر قائل شده است ناظر به این معنا است.

۳. فقر نفس

که عبارت از آزمندی و سیری ناپذیری است.امام علی ـ علیه السّلام ـ در حدیثی فقر نفس را بدترین فقر دانسته است.(۳) امام حسن ـ علیه السّلام ـ در پاسخ به این سؤال که فقر چیست، فرمود: آزمندی نفس به هر چیزی.(۴) در احادیثی چون: «نزدیک است فقر به کفر انجامد»،(۵) و احادیث مشابه آن، همین معنا اراده شده است و در مقابل آن، حدیث «توانگری، استغنای نفس است»(۶) قرار دارد و مقصود از توانگری نفس در مقابل فقر نفس، قناعت می‌باشد زیرا کسی که قناعت نداشته و به آزمندی مبتلا باشد، مال و ثروت او را توانگر و بی‌نیاز نخواهد ساخت.

۴. فقر و نیازمندی به خدا

حدیثی که از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل شده است: «بارخدایا! با نیازمندی به خودت مرا بی‌نیاز گردان و با بی‌نیازی از خودت مرا نیازمند مگردان» اشاره به همین معنا دارد. در حدیث دیگری از پیامبر نقل شده است که فرمود: «فقر افتخار من است» همین معنا مورد نظر می‌باشد. زیرا احساس نیاز به خدای متعال و توجه به این نکته که انسان در سراسر وجودش محتاج به خدای متعال است موجب تقرب به سوی خدای متعال و زمینه ساز کمال انسانیت خواهد بود.(۷)
در نتیجه ، فقر ممدوح در روایات می‌تواند ناظر به معنای اوّل و چهارم و فقرمذموم ناظر به معنای دوّم و سوّم ‌باشد. امّا در پاسخ به این سوال که آیا انسان می‌تواند هم فقیر باشد و هم دیندار؟ باید گفت اگرچه در اسلام فقر نکوهش شده است و توصیه دین این است، انسان در جهت تأمین معاش تلاش نماید، ولی فقرلزوماً منجر به کفر و بی‌دینی نخواهد شد. فقرمالی ممکن است آزمایشی برای افراد متدین باشد و چه بسیارند فقیران آبرومند و دینداری که به صورت گمنام زندگی می‌کنند،‌ قرآن کریم می‌فرماید: «(انفاق شما مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا فرومانده‌اند و نمی‌توانند در زمین مسافرت کنند و از شدّت خویشتن‌داری، افراد بی‌اطلاع، آنها را غنی می‌پندارند.»
آنچه اهمیت دارد این است که انسان در حالت فقرو غنی (گرسنگی و سیری) همواره ایمان خود را حفظ نماید و همواره مطیع خدای متعال باشد در چنین شرایطی می‌تواند مقرب درگاه خدا باشد.

پاورقی:

۱. فاطر:۱۶.
۲. توبه:۶۱.
۳. میزان الحکمه، ح۵۰۶۸.
۴. میزان الحکمه، ح۵۰۷۱
۵. محمد بن یعقوب کلینی، کافی، ج۲، ص۳۰۷، ح۴.
۶. میزان الحکمه، ح۱۱۶۴.
۷. ر.ک: راغب اصفهانی، مفردات، ماده فقر. محمدی ری شهری، محمد، منتخب میزان الحکمه، ج۲، ص۸۰۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

فقر نسبی