در مورد نحوه خواندن نماز به روش ما شیعیان چه حدیثی داریم؟

در مورد نحوه خواندن نماز به روش ما شیعیان چه حدیثی از ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ داریم (منظور تفاوت نماز ما با اهل سنت در شکل و زمان های نماز)؟

پاسخ:

از برخی آیات قرآن کریم فهمیده می شود که یکی از وظائف پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ تعلیم کتاب و حکمت و تبیین آیات آن است.(۱) و معلوم می شود که قرآن نیاز به تعلیم و تبیین دارد و این طور نیست که هر کس بتواند قرآن را بفهمد و مطالب و احکام آنرا بسهولت درک نماید.
از طرفی قرآن می فرماید: «… آنچه را که پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آورده بگیرید و عمل کنید و از آنچه شما را نهی کرده اجتناب کنید و تقوای خدا را پیشه کنید».(۲)
و نیز قرآن دستور میدهد به اطاعت از خدا و رسول و اولی الامر(۳) که حضرات ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ می باشند بنابراین دستورات پیامبر و ائمه ـ علیهم السلام ـ به سفارش قرآن کریم لازم الاتباع است. از سوی دیگر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است «من دو چیز گرانبها را میان شما می گذارم قرآن و عترتم اهل بیتم را که اگر تمسک به این دو کنید هیچ گاه گمراه نمی شوید».(۴)
و نیز درخصوص نماز فرموده است: «نماز بخوانید همان طوریکه می بینید من نماز می خوانم».(۵)
و نیز فرموده است: «من شهر علم هستم و علی در آن است»(۶) بنابراین باید احکام دین و علوم دینی و معارف بلند آسمانی را از طریق پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و اهل بیتش دریافت نمائیم چون همه جزئیات دستورات دین در قرآن نیامده است لذا مهم ترین منبع استنباط احکام و قوانین شرع بعد از قرآن، روایات رسیده از پیامبر و ائمه معصومین است که در مجامع روائی ضبط شده و علمائ دین برای جمع آوری آنها زحمات بسیاری را متقبّل شده اند.
و در خصوص نماز و کیفیت آن و جزئیات نماز تنها در وسائل الشیعه که یکی از منابع روائی ما است بیش از هفت هزار روایت از طریق اهل بیت پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رسیده در این روایات اجزا و ارکان نماز و نیز اموری که در نماز مستحب است و چیزهایی که نماز را باطل می کند و هم چنین شرائط نماز بیان شده است بر این اساس روایاتی که نحوه انجام نماز را بیان می کند زیاد است چون برخی فقط ارکان نماز را بیان نموده و برخی اجزا واجب و مستحب آن را و برخی دیگر موانع و شرائط صحت نماز را بیان نموده است در این زمینه به برخی از روایات اشاره می کنیم:
۱. حمّاد بن عیسی از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت می کند که حضرت به من فرمود: بایستم و نمازم را بخوانم ولی وقتی که خواندم حضرت فرمود: حدود نماز را درست بجا نیاوردی و من عرض کردم جانم فدایت، تعلیم نما و حضرت عملا افعال و اذکار نماز را تعلیم من داد:
امام صادق ـ علیه السلام ـ خودش رو به قبله ایستاد در حالی که دستهایش را بر هر دو ران خویش قرار داده بود و انگشتان دستهایش بسته بود و قدمهای حضرت از همدیگر به اندازه سه انگشت باز از هم فاصله داشت و سر انگشتان پاهایش از قبله منحرف نبود آنگاه با خشوع و آرامش شروع به نماز کرد و گفت الله اکبر و سوره حمد و توحید را با ترتیل خواند و در حالی که ایستاده بود به رکوع رفت و کف های دستش را بر دو زانو قرار داد در حالی که انگشتان دستهایش باز بود و زانوها را به عقب زده بود به گونه ای که پشت حضرت صاف بود و سه مرتبه با ترتیل تسبیح گفت و ذکر سبحان ربی العظیم و بحمده را خواند سپس ایستاد و در همان حال سمع الله لمن حمده و الله اکبر را گفت در حالی که هنگام گفتن تکبیر دستهایش را بلند کرد و سپس به سجده رفت و دست هایش را قبل از زانوها بر زمین گذاشت و در سجده گفت سبحان ربی الاعلی و بحمده و این در حالی بود که مواضع هفتگانه را بر زمین گذاشته بود به علاوه بینی (که گذاشتن آن مستحب است)، سپس به جانب چپ نشست و پشت پای راست را بر کف پای چپ قرار داد و الله اکبر گفت و بعد استغفرالله ربی و أتوب الیه و تکبیر را گفته و دوباره به سجده رفت و در حال سجده آرنج هایش را بر زمین نگذاشت و انگشتهای دستش در حال سجده باز بود بعد تشهد و سلام نماز را خواند.
این نحوه خواندن نماز امام جعفر صادق ـ علیه السلام ـ است که حماد آن را روایت کرد، و امام ـ علیه السلام ـ بعد از خواندن نماز فرمود: «ای حماد این گونه نماز بخوان و در نماز با دست ها و انگشتان دست خود بازی نکن…».(۷)
در این روایت از رکعت سوم و چهارم نماز سخن به میان نیامده است و مطابق روایات در دو رکعت اخیر انسان نماز گزار می تواند سوره حمد را بخواند و می تواند به جای آن تسبیحات اربعه را بگوید هر چند روایات زیادی دلالت دارد که اختیار تسبیحات بهتر است.
یکی از اموری که در نماز های واجب و مستحبی بر آن در روایات ما تاکید شده خواندن قنوت در رکعت دوم نماز بعد از قرائت و قبل از رکوع است. وهب ابن عبد ربه از امام صادق ـ علیه السلام ـ روایت نموده که حضرت فرمود: «هر کس قنوت را از روی اعراض ترک کند نمازش نماز کاملی نیست.»(۸) امّا ابو حنیفه که از بزرگان اهل سنت و رئیس مذهب حنفیه اهل سنت می باشد، قنوت را بدعت و شافعی محل آنرا پس از رکوع می داند.(۹)
همان طوری که بیان شد بنا بر مذهب امامیه ذکر رکوع و سجود واجب است ولی بنابر رأی ابوحنیفه، مالک و شافعی واجب نمی باشد.(۱۰)
موارد اختلافی در کیفیت انجام نماز بین امامیه و اهل سنت و نیز بین مذاهب چهار گانه اهل سنت منحصر به مواردی نیست که ذکر شد بلکه فراوان است که در کتاب های فقهی استدلالی همراه با دلیل آن بیان شده در اینجا به ذکر برخی از موارد اختلافی اشاره می شود.
امامیه خواندن حمد و سوره را به عربی صحیح شرط صحت نماز می داند و دلیل آن نیز روایات و این دو آیه شریفه است که می فرماید: «قرآن را به عربی نازل کردیم»(۱۱) و «قرآن به زبان عربی آشکار بر قلب پیامبر نازل شده»(۱۲) اما ابو حنیفه قرائت بخشی از یک آیه از هر موضع قرآن را کافی می داند و عربی بودن را شرط ندانسته و خواندن همان یک بخش از یک آیه و نیز خواندن سوره حمد را به هر زبانی صحیح می داند.(۱۳)
در حالی که بر قرائت به زبان غیر عربی، عربی مبین صدق نمی کند و نیز پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرموده است: «کسیکه فاتحه الکتاب را نخواند نمازی بجای نیاورده است».(۱۴)
امامیه بر آنند که گفتن «آمین» بعد از سوره حمد نماز را باطل می کند. امام محمد باقر ـ علیه السلام ـ از گفتن آن نهی کرده و فرموده است «هرگز بعد از قرائت «آمین» نگوئید»(۱۵) امّا مذاهب چهار گانه اهل سنت با این نظر به مخالفت نموده اند.

پاورقی:

۱. جمعه : ۲ بقره : ۱۲۹ نحل : ۶۴.
۲. حشر : ۷.
۳. نساء : ۵۹.
۴. طبرسی، احمد بن علی، احتجاج، دار النعمان، للطباعه و النشر، بی تا، ج۱، ص۹۰.
۵. علامه حلی، حسن، نهج الحق و کشف الصدق، موسسه دارالهجره، بی تا، ص۴۲۳.
۶. شیخ صدوق، محمد بن بابویه، توحید، قم، جماعه المدرسین، ۱۳۸۷، ص۳۰۷.
۷. حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العریب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۶۷۴.
۸. وسائل الشیعه، ج۴، ص۸۹۷.
۹. نهج الحق و کشف الصدق، ص۴۵۷.
۱۰. الجزیری، عبدالرحمن، الفقه علی المذاهب الاربعه، قاهره، الاستقامه، سوم، بی تا، ص۲۰۵.
۱۱. یوسف : ۲.
۱۲. شعرا : ۱۹۵.
۱۳. فخررازی، محمد، التفسیر الکبیر، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۱۹۹.
۱۴. الرافعی، عبد الکریم، فتح العزیز فی شرح الوجیز، دار الفکر، بی تا، ج۲، ص۱۴۲، و تفسیر کبیر، ج۱، ص۱۹۶.
۱۵. وسائل الشیعه، ج۴، ص۷۵۲.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات