آیا کتاب توحید مفضل مرسل است؟

اول: آیا درست است که گرفتن روزه در زمان پیامبر از اول نیمه شب شروع و تا غروب آفتاب ادامه داشت و بعد از اعتراض مردم به شکل کنونی درآمد؟ دوم: آیا کتاب توحید مفضل مرسل است؟ لطفاًسوم: حدیث ((ابر مأمور شده تا افعی را ببلعد)) صحیح است؟

پاسخ:

قال الله تعالی: أُحِلَّ لَکمْ لَیْلَهَ الصِّیَامِ الرَّفَثُ إِلَی نِسَآئِکمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَّکمْ وَأَنتُمْ لِبَاسٌ لَّهُنَّ عَلِمَ اللّهُ أَنَّکمْ کنتُمْ تَخْتانُونَ أَنفُسَکمْ فَتَابَ عَلَیْکمْ وَعَفَا عَنکمْ فَالآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُواْ مَا کتَبَ اللّهُ لَکمْ وَکلُواْ وَاشْرَبُواْ حَتَّی یَتَبَیَّنَ لَکمُ الْخَیْطُ الأَبْیَضُ مِنَ الْخَیْطِ الأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّواْ الصِّیَامَ إِلَی الَّلیْلِ وَلاَ تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنتُمْ عَاکفُونَ فِی الْمَسَاجِدِ تِلْک حُدُودُ اللّهِ فَلاَ تَقْرَبُوهَا کذَلِک یُبَیِّنُ اللّهُ آیَاتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ یَتَّقُونَ(۱).
از روایات اسلامی(۲) چنین استفاده می شود که در آغاز نزول حکم روزه مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه غذا بخورند، چنان چه کسی در شب به خواب می رفت، سپس بیدار می شد. خوردن و آشامیدن بر او حرام بود، و نیز در آن زمان آمیزش با همسران در روز و شب ماه رمضان مطلقا تحریم شده بود. یکی از یاران پیامبر اکرم به نام «مطعم بن جبیر» که مرد ضعیفی بود با این حال روزه می داشت، هنگام افطار وارد خانه شد، همسرش رفت برای افطار او غذا حاضر کند به خاطر خستگی خواب او را ربود، وقتی بیدار شد گفت من دیگر حق افطار ندارم، با همان حال شب را خوابید و صبح در حالی که روزه دار بود برای حفر خندق (در آستانه جنگ احزاب) در اطراف مدینه حاضر شد، در اثناء تلاش و کوشش به واسطه ضعف و گرسنگی مفرط بیهوش شد، پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بالای سرش آمد و از مشاهده حال او متأثر گشت. و نیز جمعی از جوانان مسلمان که قدرت کنترل خویشتن را نداشتند ، شب های ماه رمضان با همسران خود آمیزش می نمودند، در این هنگام آیه نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در تمام طول شب می توانند غذا بخورند و با همسران خود آمیزش جنسی داشته باشند.
و این شاید آزمایشی بود برای مسلمین و هم برای آماده ساختن آن ها نسبت به پذیرش احکام روزه به این ترتیب مسلمانان حق داشتند در تمام طول شب از خوردنی ها و نوشیدنی ها استفاده کنند اما به هنگام سپیده صبح امساک و خودداری کنند.(۳)
در پاسخ بخش دوم پرسش می گوییم: مفضل بن عمر جعفی کوفی از شاگردان امام صادق ـ علیه السلام ـ و امام کاظم ـ علیه السلام ـ بوده است.(۴) و او را از اصحاب خاص آن دو امام به شمار آورده اند.(۵) شیخ طوسی (ره) او را جزء سفراء و پویندگان طریق امامت می شمرد.(۶)
علامه مجلسی درباره ضعف سند این رساله گوید: مرسل بودن رساله «توحید مفضل» و رساله «اهلیلجه» آسیبی به این دو رساله نمی رساند، زیرا انتساب این دو رساله به مفضّل، مشهور است، سید بن طاووس و برخی دیگر بدان گواهی داده اند. و نیز ضعیف به شمار آوردن محمد بن سنان و مفضل بن عمر، زیانی به این دو رساله نمی رساند، چرا که در بسیاری از روایات به جلالت قدر آن دو اشاره شده است. افزودن بر آن، متن و محتوای این دو رساله، گواه راستی است بر درستی این دو.(۷)
متن مورد پرسش از این رساله بدین قرار است: مفضل گفت: ای سرور من، مرا از افعی و ابر، آگاهم نما. امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:(( ابر موکّل است که هر جا افعی را بدید، بربایدش. بسان سنگ مغناطیسی که آهن را می رباید. و از همین رو در فصل هایی از سال که ابر بسیار باشد، افعی از سوراخ، سر بیرون نیاورد و در میانه تابستان ـ که ابر در آسمان نباشد ـ بیرون می آید)).(۸)
برای توضیح پیرامون فقرات یاد شده، بایسته است که به دو نکته مهم توجه کامل داشته باشیم:
الف: دانش انسان عادی، محدود و اندک است. خداوند می فرماید: وَیَسْأَلُونَک عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَمَا أُوتِیتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِیلاً(۹). «به شما از دانش جز اندکی داده نشده است».
با توجه به این مهم، انسان نباید بر منبع نور و دانش الهی یعنی سخنان معصومین ـ علیهم السلام ـ خرده بگیرد، زیرا دانش ما اندک است و هنوز به جایی نرسیده ایم، به دیگر سخن، معیار علم، علم امام است، نه دانش ما.
ب: بسیاری از سخنان امام صادق ـ علیه السلام ـ در گذشته، غریب می نمود ولی امروز با کشف هایی که انجام شده، حقیقت آن ها روشن شده است و چه بسا سخنی که امروز برای ما هنوز غریب می نماید، فردا روشن گردد.(۱۰)
با توجه به دو نکته یاد شده گوییم: احتمال دارد مقصود امام صادق ـ علیه السلام ـ این باشد که بدن افعی به گونه ای است که هرگاه هوا ابری باشد و خورشید پنهان گردد، توانایی خود را از دست می دهد و با تابش خورشید، توانایی او فعّال می گردد. و مراد از ربایش او به دست ابر، کنایه از معنای یاد شده باشد.

پاورقی:

۱. بقره : ۱۸۷.
۲. ر.ک: نور الثقلین، الحویزی، تفسیر البرهان، البحرانی، ذیل آیه فوق.
۳. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۶۴۹.
۴. شیخ طوسی، ابی جعفر محمد بن الحسن الطوسی، الرجال، موسسه النشر الاسلامی، ۱۴۱۵ق، ص۳۰۷ و ۳۴۳.
۵. الشیخ المفید، الارشاد فی معرفهِ حجج الله علی العباد، دارالمفید، ص۲۱۶.
۶. الطوسی، محمد بن الحسن، الغیبه، قم، موسسه المعارف الاسلامیه، ص۳۴۳ و ۳۴۶.
۷. همان، ص۵۵ و ۵۶.
۸. ر.ک: مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ترجمه مفضل، توحید، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص۱۳۸.
۹. اسراء : ۸۵، ترجمه فولادوند.
۱۰. شگفتی های آفرینش، ترجمه مفضل، توحید، میرزائی، نجف علی، قم، موسسه انتشارات هجرت، ص۲۴.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات