دانش بدون ایمان سرچشمه همه گناهان است؟
آیا این حدیث از حضرت رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است که: ((دانش بدون ایمان سرچشمه همه گناهان است؟))
آیا این کلام که یک ساعت تفکر بهتر از هفتاد ساعت عبادت است حدیث است ؟
پاسخ:
در پاسخ به سوال اول باید گفت: که چنین حدیثی از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در منابع روایی و غیره وجود ندارد
و در مورد منشاء بودن علم برای گناهان، قطع نظر از حدیث بودن یا نبودش، باید گفت دانش فی حد ذاته نمی تواند ریشه گناهان باشد
زیرا علم ابزار است و بستگی دارد به این که انسان از آن چگونه استفاده کند
مَثَل علم مَثَل چراغ است که این چراغ اگر در دست دزد بیفتد برای گزیده تر بردن کالا و ارتکاب بیشتر گناه نقش مؤثری خواهد داشت
چنان که امروزه می بینیم بشر پیشرفت های بی سابقه ای در امور مادی و به خصوص اسلحه سازی کرده است
به گونه ای که با محصول دانش و فکر خود یعنی سلاح های اتمی و با فشردن یک دکمه می تواند این کره خاکی را بر سر خود خراب کند
و از آن جهنمی بسازد که از این جهت می توان ادعا کرد ممکن است بزرگ ترین گناهان با ابزار «دانش» تحقق یابد
در عین حالی که انسان می تواند از دانش خود در جهت خدمت به خلق استفاده کند و علمش را با ایمان به خدا جهت دهی کند
به گونه ای که گذشته از تأمین سعادت اخروی، می تواند همین دنیا را برای خود و هم نوعان خود گلستان نماید.
دانش و ایمان مکمل همدیگر هستند
بنابراین علم و ایمان در کنار یکدیگر برای آدمی لازم و هر دو متمم و مکمل همدیگر است
چون علم، زیبایی فکر و اندیشه انسان و ایمان زیبایی روح و باطن او است.
اما در پاسخ به بخش دیگر سؤال فوق باید گفت: تفکر از اموری است که در روایات فراوانی عبادت شمرده شده است.
۱. امام هشتم علی بن موسی الرضا ـ علیه السلام ـ فرموده است:
«لیس العباده کثره الصلوه و الصوم انما العباده التفکر فی امر الله عزوجل، عبادت به نماز و روزه بسیار نیست، همانا عبادت به تفکر در کار خدای عز وجل است».(۱)
۲. نیز در روایتی از امام صادق ـ علیه السلام ـ می خوانیم که:
(( تفکر ساعه خیر من عباده سنه، یک آن تفکر از یک سال عبادت برتر است.))(۲)
۳. بنان بن عباس از جعفر بن أبان از حسین کرخی از حسن صیقل از امام صادق ـ علیه السلام ـ از رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ روایت کرده است که حضرت می فرماید:
«تفکر ساعه خیر من قیام لیله . یک لحظه تفکر از شب تا به صبح عبادت کردن بهتر است.))(۳)
۴. نیز بدون ذکر سلسله سند از امام علی ـ علیه السلام ـ روایت شده که حضرت فرموده است:
«تفکر ساعه خیر من عباده سبعین سنه . یک لحظه تفکر برتر از هفتاد سال عبادت است)).(۴)
این روایات و امثال آنکه در آنها روی عدد خاصی از قبیل شصت، هفتاد و… تکیه شده، از نظر سندی معتبر نیست زیرا یا مرسل هستند و سلسله سند اصلا ندارد
و یا اگر هم سلسله سند دارد راوی یا راویانی که در سند آمده اند مجهول اند
وعلمای رجال از آنان اصلا نامی نبردند، مثل راوی چهارم، سوم و دوم که در سلسله سند روایت سوم آمد(۵)
و یاگفته اند مجهول می باشند(۶) نظیر روایت شماره سوم.
ولی اهمیت و عظمت تفکر از نظر قرآن و روایات بر کسی که با قرآن آشنایی داشته باشد پوشیده نیست
زیرا کمتر صفحه قرآن را می بینیم که در آن سخن از تعقل، تفکر و تدبر به میان نیامده باشد
و دلیل این اهتمام و ترغیب قرآن و روایات به تفکر این نکته است که اگر انسان در امر خدا و نظام عالم خلقت و…
فکر کند و به ربوبیت خدا در حد توان بیندیشد و بفهمد که خدا کمال محض و جمال مطلق است
و هرجمال و کمالی در جهان صرفا آیه و نشانه ای از خدا دارد و بفهمد که خدا غنی محض است و دیگران فقیر و محتاج او هستند یاایهاالناس انتم الفقراء…(۷).
آنگاه به حقیقت عبادت پی می برد از این جهت تفکر که عبادت علمی است عبادت بدنی و عملی (نماز، روزه و هر کار خیری..) را به دنبال دارد
آن عبادت اصل و این عبادت فرع است، آن ریشه و این شاخه و برگ است و طبیعی است که اصل مقدم بر فرع و ثمره است
و از سوی دیگر کمیت و کیفیت عبادت عملی نیز به کمیت و کیفیت عبادت علمی و شناخت انسان از خدا بستگی دارد
هر چه تفکر عمیق تر و بیشتر باشد عبادت عملی با کیفیت تر و بیشتر خواهد شد.(۸)
_______________________
پاورقی:
۱. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، اسوه، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش، ج۴، ص۱۷۶.
۲. میرزا نوری، المستدر ک الوسایل، مؤسسه آل البیت، ج۱۱، ص۱۸۳.
۳. شیخ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، بیروت، دارالفکر، ج۱۵، ص۱۹۷.
۴. جزایری، سید نعمت الله، نور البراهین، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۷۹.
۵. نمازی شاهرودی، علی، مستدرک علم رجال الحدیث، ناشر ابن المؤلف، بی تا، ج۲، ص۶۶ و ص۸۳ و ۱۳۴.
۶. الجواهری، محمد، المفید من معجم رجال الحدیث، قم، مکتبه المحلاتی، چاپ دوم، ۱۴۲۴ق، ص۱۴۰.
۷. فاطر : ۱۵.
۸. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، ادب فنای مقربان، قم، مرکز نشر اسرا، چاپ چهارم، ۱۳۸۶ش، ج۲، ص۴۱۷.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
