دعای ۱۷ صحیفه سجادیه به کدام اصل زندگی اجتماعی اشاره دارد؟

امام سجاد ـ علیه السلام ـ بسیاری از اسرار و حقایق ناب را با ظرافت قابل فهم برای طرفداران حق ،در قالب دعا بیان نموده و برای نسل های بعد به ودیعت نهاده است، این دعاها در صحیفه سجادیه جمع آوری شده است.

آری در عصر آن حضرت اولاً افرادی که پرسش های لطیف و دقیق برای شان مطرح باشد، اندک بودند و ثانیاً شرایط سیاسی جامعه چنان سخت و پیچیده بود که اگر کسانی هم توانائی طرح پرسش های عالمانه را داشتند چه بسا مصلحت را در مسکوت گذاردن آنها می دیدند. لذا به موجب این دو عامل و نیز دنیازدگی و بی اشتهائی علمی توده غفلت زده عصر اموی و ترس و محافظه کاری عده ای از نخبگان، دورو بر حضرت خالی مانده و کسانی که امور مبهم را یکی پس از دیگری پرسش و کشف کنند وجود نداشت، لذا حضرت در چنین شرائطی بسیاری از معارف الهی و معضلات اجتماعی و فردی را به صورت دعا بیان نموده است که یکی از این دعاها دعای ۱۷ صحیفه سجادیه است که حضرت در آن از انواع دشمنی ها، کیدها، نیرنگ ها و راه های نفوذ شیطان در اعماق وجود انسان، پرده برداشته و به راههای جلوگیری از ورود او به حریم دل و دخالت در تصمیم گیری های انسان اشاره نموده است.
و نیز در این دعا مسأله نصح و خیرخواهی نسبت به دیگران و پرهیز از خود محوری و مسأله امر به معروف و نهی از منکر و ارتباط تنگاتنگ صلاح فرد و جامعه، مطرح شده است که به طور اجمال اشاره می شود:
در فراز دهم این دعا حضرت برای پدران و مادران، همسایه ها و اقرباء و… دعا می کند و در فراز یازدهم برای همه کسانی که به وحدانیت خدا شهادت داده و نسبت به خداوند حق بندگی را رعایت نموده، دعا فرموده است. در حقیقت حضرت در ضمن این فراز از دعا به دو مطلب مهم اجتماعی اشاره نموده است:
۱. خودمحوری در انسان صفت بسیار مذمومی است که او را از دیگران جدا می سازد. انسان آن چه را برای خود می خواهد باید برای دیگران هم بخواهد در معارف دینی ما وارد شده که «هنگامی که فرد برای دیگران دعا می کند فرشتگان از خدا چندین برابر آن را برای این فرد طلب می نماید» در بسیاری از قسمت های این دعا حضرت سیدالساجدین به راههای نفوذ شیطان در مجاری ادراکی انسان اشاره نموده و در حقیقت شیطان را برای دیگران معرفی نموده است که این معرفی و هشدار به خطرات مهلک این دشمن، نوعی از خیرخواهی حضرت نسبت به دیگران می باشد: امام ـ علیه السلام ـ ضمن یادآوری خطرات شیطان بازگو می نماید که: حیله های شیطان چنان پیچیده است که به سادگی قابل کشف نیست زیرا گاهی زشت را در مجاری ادراکی انسان زیبا جلوه می دهد و گاهی انسان را به خیری دعوت می کند تا از خیر بزرگ تر او را محروم کند و گاهی از طریق هوس ها و هواهای نفسانی و غفلت های خواب آور انسان را دست بسته به آغوش کشیده و به اردوگاه خود می برد.
۲. ارتباط عمیق صلاح و فساد جامعه در گرو صلاح و فساد افراد است: هرگاه دشمنی به حریم کشوری تجاوز کند، هر کس بخواهد مصون باشد باید از مرزهای کشورش دفاع و محافظت کند زیرا امنیت فرد در گرو امنیت جامعه و نیز امنیت جامعه در گرو امنیت فرد است بنابراین کسانی که با نشر فحشا و اغواگری و شیطنت امنیت جامعه را تهدید می نمایند و از طریق بی اعتنائی به وظائف دینی خودشان ناامنی اقتصادی، جانی، روانی ایجاد نموده و تسلیم هوی و هوس و حیله های شیطان می شوند، بدانند که خود آنها نیز از خطر تهاجم مصونیت نخواهد داشت و خواب آرام و لبخند آرامش بخش هرگز نصیب خود آنها نخواهد شد. لذا باید به عنوان وظیفه دینی مردم را نسبت به گناهانی که دیگران مرتکب می شوند، حساس کرد تا جنایتکار را بیابند و گرنه آنگاه که سیل بنیان کن بی بندوباری در اثر سلطه شیاطین جنّی و انسی، حریم کشور یا شهر یا فامیلی را شکست و وارد حریم شده، خواب و خیال آرام بر همگی حرام خواهد شد.
بالاخره امام سجاد ـ علیه السلام ـ با این دعا که: «خدا پدران و مادران و همسایگان… ما را در قلعه استوار و دژ محکم قرار بده…» در واقع به همه مؤمنین و به خصوص اولیا، جامعه هشدار می دهد که جامعه را از طریق اصلاح افراد و اعضاء خانواده، در مقابل دشمن مفسد و حیله های شیطان، در جایگاهی دور از دسترس شیاطین جنّی و انسی و مکان امن و پناهگاهی مطمن قرار دهند، زیرا اگر خدای ناکرده تک تک افراد و نسبت به وظائف دینی خود در قبال خدا و جامعه بی تفاوت بشود، حفظ مرزهای جغرافیائی امت کارائی ندارد و شیطان وقتی از راه هوی و هوس بر افراد مسلط شد، مسلط شدن خود شیطان بر جامعه که به ویروس بی دینی و بی بند و باری مبتلا شده، آسان و راحت خواهد بود.
لذا حضرت در ضمن فراز های اول این دعا از خدا می خواهد که شیطان را به وسیله عبادت و طاعت، براند یعنی در برابر حیله های شیطان یک اراده قوی لازم است و اراده و نیز ایمان کسی تقویت نخواهد شد مگر از راه عمل مخلصانه چه عمل فردی و چه عمل جمعی.
آری آن گاه که اوقات انسان به عبادات و فرائض فردی و اجتماعی و خانوادگی پر شود و هرکس به وظیفه خویش آن گونه که باید عمل نماید و قلب انسان مرکز جوشش عشق خداوند گردد و رحمت الهی در اثر توجه انسان و جامعه انسانی به خدا، بین انسان و نفس اماره که ابزار شیطان برای گمراه کردن انسان می باشد، سایر و حجاب شود و آدمی پشت سدّ تقوای الهی قرار گیرد، راه نفوذ شیطان مسدود خواهد شد و آن وقت است که مردم با خیال آسوده به زندگی خود خواهد پرداخت.
۳. در پایان فراز چهاردهم دعا امام ـ علیه السلام ـ به مسأله امر به معروف و نهی از منکر اشاره می کند و می فرماید: «(به ما توفیق بده که) کسانی که فرمان و امر ما را پیروی می کنند: به دشمنی شیطان آنها را امر کنیم و کسانی که از شیطان پیروی می کنند بتوانیم از پیروی او باز داریم».
وادار کردن مردم و کسانی که امر به معروف در آنها اثرگذار است، به دشمنی با شیطان، همان امر به معروف است و منظور از کسانی که نهی کردن ما در آنها اثر می کند همان نهی از منکر است. در مورد عمل نمودن به این دستور دینی یعنی امر به معروف و نهی از منکر یک مطلب آن است که وظیفه داریم با شرائط و کیفیت عمل به آن آشنا شویم.
مطلب دوم آن است که آن را به طور صحیح به کار بگیریم که در رساله های عملیه و کتب فقهی شرائط امر به معروف و نهی از منکر ذکر شده و از اهمّ وظائف و تکالیف دین مبین اسلام است وظیفه ای که اگر زمین بماند و کسی به آن اهمیت ندهد و به قول عوام هر کسی بگوید به من چه، عیسی به دین خود و موسی به دین خود، جامعه را فساد و تباهی و آلودگی به انواع گناهان فرا خواهد گرفت.(۱)

پاورقی:

۱. ر.ک: انصاریان، حسین، دیار عاشقان، انتشارات پیام آزادی، چاپ اول، ۱۳۷۳ش، ج۶، ص۱۵ به بعد. ممدوحی، حسن، شهود شناخت، قم، مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۲۰ به بعد.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات