آیاروایاتی درباره نحوه تعامل با معلولان ذهنی و جسمی داریم؟

آیاروایاتی درباره نحوه تعامل با معلولان ذهنی و جسمی داریم؟را و نیز روایاتی که چگونگی پیشگیری از معلولیت را بیان کندوجود دارد؟

پاسخ:

معلولیت نقصانی است که افرادی از جامعه دچار آن می شوند که در بسیاری از موارد خودشان نقشی نداشته اند. آنان به خاطر ناتوانی های خود در رنج به سر می برند و احساس کمبود نسبت به دیگران به رنج و اندوه آنان می افزاید، یاری کردن و هم دردی نمودن با آنها، اگر موجب کاهش رنجشان نشود، از افزایش آن پیشگیری می کند. در همین راستا امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرماید:(( مؤمن برادر مؤمن است بسان یک بدن، اگر عضوی از بدن به درد آید، عضوهای دیگر نیز به درد آیند)).(۱)
بنی آدم اعضای یک دیگرند که در آفرینش زیک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
در حدیث آمده است: جابر گوید پس از انجام مناسک حج به همراه گروهی به نزد امام باقر ـ علیه السلام ـ رفتیم و گفتیم:(( أوصنا یابن رسول الله. فقال: لیعن قوّیکم ضعیفکم… ای فرزند پیامبر خدا، ما را سفارش نما، امام فرمود: باید توانای شما کمک دهد به ناتوان شما)).(۲)
روایات مربوط به نحوه تعامل با معلولیندر اسلام توصیه های بسیاری در یاری رسانی و چگونگی تعامل با معلولین شده است در اینجا به ذکر نمونه هایی می پردازیم.
کمک به معلولان: ((امام صادق ـ علیه السلام ـ اسماع الاصّم من غیر تضجّر صدقه هنیئه. شنواندن سخن بدون ناراحتی، به کسی که گوشش سنگین است، صدقه گوارایی است)).(۳)
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در آخرین خطبه ای که برای مسلمانان خواند، فرمود:(( هر که نابینایی را به مسجد یا خانه و یا برای برآورده شدن نیازش، همراهی کند، به هر گامی که بردارد و زمین گذارد، خداوند پاداش آزاد کردن برده ای را برایش بنویسد و فرشتگان بر او رحمت خواهند تا از آن نابینا جدا شود. و هر که بر آوردن حاجت نابینایی را بر عهده گیرد و روانه شود تا حاجت او را برآورد، خداوند دو برائت (رهایی) به او دهد، یکی برائت از آتش دوزخ و دیگری رهایی از نفاق، و هفتاد هزار حاجت دنیوی او را برآورد و پیوسته در رحمت خداوند فرو رفته است تا زمانی که باز گردد. و هر که یک شبانه روز بیماری را پرستاری کند، خداوند او را در روز قیامت به همراه ابراهیم خلیل ـ علیه السلام ـ بر انگیزاند و چون برق جهنده بر صراط بگذرد. و هر که بکوشد تا نیاز بیماری را برآورد، مانند روز زاده شدن از مادر، پاک از گناه گردد. مرد انصاری از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ پرسید: ای پیامبر خدا اگر چه بیمار از خاندانش باشد؟ پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ گفت: بیشترین پاداش از آن کسی است که در برآوردن نیاز خاندانش بکوشد… )).(۴)
۲. تحقیر نکردن معلولان: یکی دیگر از آداب تعامل با ناتوانان جسمی و روانی، تحقیر نکردن آنهاست. تحقیر این دست از افراد جامعه آنقدر ناپسند و زشت است که موجب محرومیّت او از بهشت می گردد. امیر مؤمنان ـ علیه السلام ـ در این باره می فرماید:(( برادران «دینی» ناتوان خود را تحقیر نکنید، چرا که اگر کسی مؤمنی را تحقیر کند، خداوند آنها را با هم در بهشت جای ندهد مگر آن که توبه کند. (یعنی تحقیر کننده، جایی در بهشت ندارد))).(۵)
از احادیث یاد شده به دست آوردیم که در دین اسلام تأکید بسیاری شده است که هر کس وظیفه دارد با رنجدیدگان هم دردی کند و تلاش نماید که نیازهای او برآورده شده و از رنج و اندوه او کاسته شود. و هیچ کس حق تحقیر آنان را ندارد.
اما در پاسخ بخش دوم، معلولیت مادر زادی به دو عامل بنیادی باز می گردد. عامل اوّل مربوط به عنصر وراثت است و عامل دوّم مربوط به بی توجهی پدر و مادر به مسائل بهداشتی و توصیه های پزشکی و.. در موضوع فرزندداری می باشد. اسلام درباره هر دو عامل توصیه هایی دارد که انجام آنها می تواند درصد بالایی از معلولیت ها را جلوگیری کند.
در مورد عامل وراثت، اسلام به خانواده ها توصیه می کند که در انتخاب همسر دقت فراوانی به کار برند و از اوضاع و احوال خاندان همسری که انتخاب می کنند، آگاه گردند. زیرا اگر نقصی در میان اعضای آنان شایع باشد، احتمال تأثیر در فرزندانشان بسیار است. در همین راستا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: ((انظر فی أیّ نصاب تضع ولدک فانّ العرق دسّاس. بنگر فرزندت را در کدام اصل (خاندان) قرار می دهی، چرا که اصل و ریشه تأثیرگذار است)).(۶) و یا در حدیث دیگری فرمود: «تخیّروا لنطفکم فانّ النّسا یلدن اشباه اخوانهنّ و أخواتهنّ». برای نطفه های خود بهترین را برگزینید، چرا که زنان، فرزندانی همانند برادران و خواهران خود، زایند)).(۷)
درباره عامل دوّم معلولیت، اسلام توصیه های بهداشتی از جهت جنسی، تغذیه و مراقبت های دوران بارداری، دارد که به چند نمونه اشاره می شود:
۱. یکی از لحظه های سرنوشت ساز برای سلامتی فرزندان، هنگام آمیزش است.
بی توجهی در این موضوع مایه نقص های جسمی و روانی بسیاری می گردد. از این رو اسلام توصیه های مهم و گوناگونی در این موضوع داشته است. یکی از مهم ترین توصیه ها، توصیه پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به امام علی ـ علیه السلام ـ می باشد که فرمود:
((ای علی در آغاز و میانه و پایان ماه با همسرت نیامیز، چه آن که اگر چنین کنی، جنون، جذام و بیماری فلج به زن و فرزندت روی آورد. یا علی بعد از ظهر با همسرت نزدیکی ننما، چرا که اگر فرزندی میان شما مقدّر گردد، دوربین شود و شیطان را شاد گرداند. ای علی هنگام آمیزش زیاد سخن مگو، زیرا اگر فرزندی زاده شود از لال شدن در امان نیست، و هنگام نزدیکی به شرمگاهی همسرت ننگر و دیده بپوشان، زیرا نگاه به آن «هنگام آمیزش» مایه کوری (فرزند) باشد.
یا علی با تمایل و شهوت زن دیگری، با همسرت نیامیز، زیرا بیم دارم که فرزندت مخنّث (مرد زن نما) زن خوی و بخیل گردد.(۸)
۲. رعایت اصول تغذیه و بهداشت در دوران بارداری: این دوران یکی از حساس ترین شرایط برای سلامتی فرزند می باشد، هرگونه تغذیه نامناسب و یا بیماری عفونی مایه معلولیت ذهنی و یا جسمی فرزند می شود. روایات اسلامی برای این دوره سفارش های گوناگونی کرده اند.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود:(( به زنان باردارتان کندر دهید تا بر عقل کودک افزوده شود)).
بکیر بن محمد گوید: نزد امام صادق ـ علیه السلام ـ بودم، کسی به ایشان گفت: ((ای فرزند پیامبر خدا فرزندی زاده می شود ولی کم خرد و ناتوان است. فرمود: چه چیزی تو را از خوردن سویق (غذایی فراهم شده از جو و گندم) باز داشته است؟ خودت بخور و همسرت را نیز به خوردن آن وادار، چرا که گوشت را (در بدن) می رویاند و استخوان را محکم کند و جز فرزند قوی و توانا برای شما زاده نمی شود)).(۹)
با عنایت به مطالب یاد شده اگر اصول بهداشتی جنسی و تغذیه به درستی مراعات گردد، بسیاری از معلولیت ها قابل پیش گیری می باشد.

پاورقی:

۱. کلینی، محمد،الکافی، دارالکتب اسلامیه، ج۲. ص۱۶۶، ح۴.
۲. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، اسلامیه، ج۲، ص۲۳۶، ح۲۱۵.
۳. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، همان، ج۷۱، ص۳۸۸، ح۱.
۴. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۷۳، ص۳۶۸.
۵. همان، ج۶۹، ص۴۲.
۶. محمدی ری شهری، حکمت نامه کودک، ترجمه عباس پسندیده، ص۴۰، ح۵۱.
۷. همان، ح۵۴.
۸. شیخ صدوق، علل الشرایع، ترجمه ذهنی تهرانی، انتشارات مؤمنین، ج۲، ص۴۶۷.
۹. حکمت نامه کودک، ص۵۴، ح۷۷.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات