آیا پیامبر(ص) گفته که در نماز نباید از اطراف خود خبردار باشیم؟

رسول اکرم(ص) فرموده است: کسی که در حال نماز عمدا بداند چه کسی طرف راست و چپش قرار دارد نمازش واقعی نیست. با توجه به این فرمایش پیامبر اکرم(ص) که بر تمرکز و حضور قلب در نماز تأکید دارد آیا نماز جماعت که درآن ناگزیر، حواس نمازگزار به امام جماعت، مکبر و سایر نمازگزاران متوجه می شود، در تقابل با تمرکز و حضور قلب در نماز نیست؟

پاسخ:
حضور قلب و توجه به خداوند متعال، همانند اخلاص در نیت و عمل، دارای مراتب و درجه است. درجه عالی آن، به تعبیر امام خمینی(ره): “از امور بسیار مشکل و مهم است؛ بلکه بعض مراتب آن، جز برای خُلّص اولیاء الله میسر و میسور نیست”. (۱)
این گونه تعبیرات در روایات، توصیه ای است به نماز گزاران تا نماز را با حضور قلب کامل اقامه کنند؛ به بیان دیگر، می خواهد بفرماید: نماز کاملی که معراج مؤمن است و او را به مقام قرب الهی می رساند، نمازی است که با حضور قلب کامل خوانده شود. آن گاه جهت تبیین حضور قلب، به حال درونی نمازگزار در صف جماعت مثال می زند و می فرماید:
حضور قلبی کامل است که نمازگزار حتی توجه خود را به افراد سمت راست و چپ خود متمرکز نکند؛ نه آن که نداند چه کسی است؛ زیرا غالباً پیش از شروع نماز، نمازگزار افراد سمت راست و چپ خود را می بیند و می داند چه کسی است. گاهی با آن ها سلام و احوالپرسی و مصافحه می کند.
توجه به امام جماعت و تکبیر و اعلام مکبر، در تقابل با تمرکز و حضور قلب در نماز نیست و ضرری به آن نمی زند؛ چنان که نماز جماعت با همین ویژگی های ذکر شده، در زمان پیامبر اکرم(ص) و ائمه طاهرین نیز وجود داشته است.
مؤمنان باید مراقب وسوسه ها و کیدهای رنگارنگ شیطان باشند تا در دام او گرفتار نشوند. یکی از کیدهای شیطان این است که از راه های مختلف می خواهد مساجد و نمازهای جماعت را خلوت کند تا اهداف مقدسی را که خداوند و رسول گرامی اسلام صلی الله علیه وآله از تشریع نماز جماعت و پُر کردن مساجد از مؤمنین داشته اند، تحقق پیدا نکند.
از این رو، به اشکال تراشی و وسوسه گری می پردازد. گاهی به او تلقین می کند که اگر نمازت را فُرادا بخوانی، حضور قلب بیش تری خواهی داشت. یا می گوید: تو برای خودنمایی و شهرت در مسجد و نماز جماعت حاضر می شوی. اگر نمازت را به فرادا بخوانی، حضور قلب و دوری از ریا و خودنمایی در آن بیش تر و عمیق تر خواهد بود.
شیطان، حرف ها و بافتنی هایی نظیر این ها را به فرد القا می کند تا او را از ثواب و فضیلت نماز جماعت محروم سازد.

پی نوشت:
۱. امام خمینی، چهل حدیث، ناشر مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۷۶ش، چ۱۲، ح ۲۰، ص ۳۳۰.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی