اگر افراط در کار خیر مذموم است پس پیامبر چگونه به این مقام رسید؟
آیا افراط در کار خیر مذموم است؟ و اگر جواب مثبت است پس پیامبر و اهل بیت طاهرینش صلوات الله علیهم چگونه به این مقام رسیدند؟
پاسخ:
افراط وتفریط، در همه کارها، حتی در عبادت و نماز خواندن، در زهد و بی توجهی به دنیا، در صدقه دادن و انفاق کردن، ممکن است. روشن است که افراط و تفریط در هیچ کاری پسندیده نیست. یکی از ویژگی های بارز دین مقدس اسلام که آن را از ادیان دیگر متمایز می سازد، اعتدال و میانه روی است.
قرآن مجید امت اسلامی را “امت وسط” نامیده است: “و کذلک جعلناکم امه وسطاً”؛ (۱) “شما را امتی وسط قرار دادیم”.
و در آیه ای دیگر، امت اسلامی را بهترین امت پدید آمده از میان مردم می داند. (۲)
امام صادق علیه السلام در تبیین بهترین امت می فرماید: “آن ها امتی هستند که خداوند در بین آن ها و از میان آن ها و به سوی آن ها برانگیخت. آن ها مردمی میانه رو هستند. از این رو، بهترین امتی هستند که برای مردم فرستاده شده اند”. (۳)
اعتدال به حدی مورد توجه پیشوایان دین است که به داشتن آن افتخار نموده، در مقام تعریف، خویشتن را با آن معرفی می کنند. امام باقر علیه السلام می فرماید: “نحن الامه الوسط”؛ (۴) “ما امت وسط و میانه هستیم”.
از نظر اسلام، تعادل و اعتدال، یکی از دوست داشتنی ترین و بهترین امور محسوب می شود. رسول اکرم صلی الله علیه وآله می فرماید:
“خیار الامور اوسطها و لیکن احب الامور الیک اوسطها فی الحق”؛ (۵) “بهترین کارها، معتدل ترین آن ها است. باید دوست داشتنی ترین امور نزد تو، معتدل ترین آن ها در کارهای حق باشد”.
اعتدال، صفت مؤمن است. امام علی علیه السلام یکی از صفات مؤمن را اعتدال در زندگی می داند: “المؤمن سیرته القصد”؛ (۶) “شیوه مؤمن، میانه روی است”.
تا این جا مشخص شد که در اسلام به میانه روی سفارش شده و افراط و تفریط، در همه امور مذموم است؛ اما درباره قسمت دوم سؤال باید بگوییم:
در اسلام، قرآن و اهل بیت معیار اعتدال به شمار می آیند. امام علی علیه السلام می فرماید: از این امت هیچ کس با آل محمد قیاس نمی شود؛ زیرا این خاندان، پایه دین و تکیه گاه یقین هستند. تندروان به سوی آن ها باز خواهند گشت و واپس ماندگان، ناگزیر خود را به آن ها می رسانند”. (۷)
استاد مطهری می گوید: “اگر ما آن راهی را که ائمه اطهار در مقابل راه های دیگران برای ما باز کرده اند برویم، هم از افراط و تندروی های بعضی مصون می مانیم و هم از تفریط و جمود بعضی دیگر”. (۸)
با این بیان معلوم می شود کسی که معتدل نباشد، انسان کامل نیست. ممکن است در یک جهت پیشرفت کرده باشد، اما از جهات دیگر ضعیف است. ما با ادله ای که داریم، معتقدیم که چهارده معصوم علیهم السلام انسان کامل و معصوم هستند و نمی شود کسی انسان کامل باشد و گرفتار افراط شده باشد؛ زیرا افراط و تفریط ثمره جهل است و پیامبر و ائمه علیهم السلام عالم به علم الهی بوده و جهل در آنان راهی ندارد. در نتیجه، آنان هیچ گاه گرفتار افراط یا تفریط نشدند و در مطلق امور در اعتدال به سر می بردند.
برای رسیدن به مقامات بالای معنوی، نیازی به افراط و تفریط نیست؛ بلکه این اعتدال و میانه روی است که انسان را به این مقامات می رساند.
سیره امامان معصوم علیهم السلام هم اعتدال بوده که به قله رفیع کمالات دست یافتند.
پی نوشت ها:
۱. بقره(۲) آیه ۱۴۳.
۲. آل عمران(۳) آیه ۱۱۰.
۳. علامه مجلسی، بحار الانوار، بیروت: مؤسسه الوفاء، ۱۴۰۴ق، ج ۲۴، ص ۱۵۳.
۴. همان، ج ۲۲، ص ۴۴۱.
۵. محدث نوری، مستدرک الوسائل، قم: انتشارات آل البیت۱۴۰۸ق، ج ۸، ص ۲۵۵.
۶. محمد تمیمی آمدی، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۶ش، ج ۱، ص ۳۵۳.
۷. فیض الاسلام، نهج البلاغه، خطبه ۲، چاپ آفتاب، تهران.
۸. شهید مطهری، مجموعه آثار، اسلام و مقتضیات زمان۳، تهران: انتشارات صدرا، ۱۳۸۱ش، ج ۲۱، ص ۱۱.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
