آیا قرآن در مورد شفاعت کردن پیامبر(ص) سخنی گفته است؟

با توجه به آیه ۴۰ سوره سباء شفاعت فرشتگان مورد قبول خدا قرار نمی گیرد. مضافا به اینکه  احادیث و روایات نمی توانند کاملا همانند قرآن بدون انحراف و تعرض باشند، پس چگونه ما شیعیان می توانیم با قاطعیت به شفاعت امیدوار باشیم؟

پاسخ:
قرآن اصل شفاعت را اثبات کرده است.
قرآن شفیع بالذات و صاحب اصلی حق شفاعت را خدا دانسته که مالک و حاکم قیامت است:
قُلْ لِلَّهِ الشَّفاعَهُ جَمیعاً لَهُ مُلْکُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ثُمَّ إِلَیْهِ تُرْجَعُونَ(۱)
بگو شفاعت همه اش از آن خداست که او مالک آسمان و زمین است و به سوی او باز گردانده می شوید.
شفاعت را از بت ها و خدایان دروغین هم نفی کرده:
وَ لا یَمْلِکُ الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَهَ(۲)
خدایانی که جز او می خوانید، هیچ حق شفاعتی ندارند.
به اجمال آن را در حق بعضی بندگان مقرب هم ثابت کرده است:
وَ لا یَمْلِکُ الَّذینَ یَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ الشَّفاعَهَ إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ وَ هُمْ یَعْلَمُون؛ ‏(۳)
کسانی سوای او را که به خدایی می‏خوانند، قادر به شفاعت کسی نیستند. مگر کسانی که از روی علم، به حق شهادت داده باشند.
لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَهَ، إِلَّا مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً،(۴)
یوْمَئِذٍ لا تَنْفَعُ الشَّفاعَهُ، إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ، وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلا(۵)
وَ کَمْ مِنْ مَلَکٍ فِی السَّماواتِ، لا تُغْنِی شَفاعَتُهُمْ شَیْئاً إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضی‏(۶)
فَما تَنْفَعُهُمْ شَفاعَهُ الشَّافِعینَ(۷)
این آیات به صراحت وجود شافعانی را در قیامت خبر می دهد که شفاعت آن ها به اذن خدا جاری و نافذ است، از جمله در آیه ۲۳ سباء شفاعت ملائکه را ثابت کرده است.
اما آیات ۴۰ و ۴۲ سوره سباء حکایت سخن ملائکه در برابر محکمه قیامت است. در قیامت وقتی خدا همه مشرکان را جمع آورد، خطاب به ملائکه می گوید:
أَ هؤُلاءِ إِیَّاکُمْ کانُوا یَعْبُدُونَ؛
آیا اینان را عبادت می کردند؟
ملائکه در جواب عرضه می دارند:
سُبْحانَکَ أَنْتَ وَلِیُّنا مِنْ دُونِهِمْ بَلْ کانُوا یَعْبُدُونَ الْجِنَّ أَکْثَرُهُمْ بِهِمْ مُؤْمِنُون‏
منزهی تو از شریک در عبودیت و تو ولی و مولای مایی و اینان جنیان را می پرستیدند و اکثرشان به جن ایمان داشتند.
بعد خداوند می فرماید: ملائکه و هیچ کس دیگر برای مشرکان سودی نخواهد داشت و ضرری از آنان دفع نخواهد کرد.
این آیات نفی شفاعت ملائکه در حق مشرکان است، نه این که به طور کلی شفاعت ملائکه را نفی کرده باشد.
پس اجمالا قرآن شفاعت را ثابت کرده و بندگان خالص که به شهود حق مطلق نائل شده اند(إِلاَّ مَنْ شَهِدَ بِالْحَقِّ) و از جانب خدا اذن دارند و مورد رضای خدایند و مرضی خدا سخن می گویند(أَذِنَ لَهُ الرَّحْمنُ، وَ رَضِیَ لَهُ قَوْلا؛ إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ یَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ یَشاءُ وَ یَرْضی) را شافع شمرده و معلوم است که رسول خدا و اهل بیت او در این میدان سابق بر همه مخلوقاتند. به شهود حق مطلق رسیده، کلام آنان در شفاعت بندگان خدا به اذن خدا و مورد رضایت خداست.
البته در قرآن شفاعت رسول خدا هم ذکر شده:
وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُکَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحیماً(۸)
بقیه جزئیات و معرفی مصداقی شافعان به رسول خدا واگذار شده است.
اما روایات، البته روایات جعلی فراوان است، ولی روایات معتبر که با ملاک های تعیین شده توسط پیامبر( مطابقت با قرآن و عقل و. . ) اعتبار دارند و توسط راویان شناخته شده با سند های متعدد و قوی نقل شده و شافعان در آن ها به صورت مصداقی معرفی گردیده اند، فراوانند.
اصولا مسائل مربوط به خاندان پیامبر(مثل امامت، ولایت، خلافت، عصمت و. . . )به دلایل متعددی که کم و بیش با دقت و تامل دانسته می شود، کم تر به صراحت در قرآن بیان شده، شفاعت هم که بعد از رسول خدا به این خاندان می رسد، به همان دلایل به صورت مشخص و با ذکر نام در قرآن نیامده است.
ما شیعیان با توجه به آیات فوق اصل شفاعت را قطعی می دانیم. رسول خدا و اهل بیت معصومش را برترین افرادی می یابیم که اوصاف قرآنی شافعان بر آنان صدق می کند.
پی نوشت ها:
۱. زمر(۳۹) آیه۴۴.
۲. زخرف(۴۳) آیه۸۶.
۳. همان.
۴. مریم(۱۹) آیه ۸۷.
۵. طه(۲۰) آیه ۱۰۹.
۶. سباء(۳۴) آیه ۲۳.
۷. مدثر(۷۴ )آیه ۴۸.
۸. نساء(۴) آیه ۶۴.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی