در باره آیه تطهیر توضیح دهید، این آیه در مورد چه افرادی است؟

آیه ۳۳ سوره احزاب که معروف به آیه تطهیر است، هر چند در لابلای آیات مربوط به همسران پیامبر(ص) آمده است، اما با دلایل و شواهد متعددی که وجود دارد شامل آنان نمی‏شود. مقصود از آن فقط پنج تن آل عبا است که به برخی از دلایل اشاره می شود:

۱- تغییر سیاق آیه:
ضمیرهایی که در آیات قبل و بعد از آیه تطهیر آمده، به صورت ضمیر “جمع مؤنث” است، که برای مجموعه زنان به کار می‏رود. مقصود از آن زنان پیامبر اکرم(ص) است مانند: “لستنّ، ان اتقیتنّ، فلاتخضعن، فی بیوتکنّ، و اذکرن، بیوتکنّ”.
در حالی که ضمایری که در آیه تطهیر به کار رفته، به صورت جمع مذکر است که برای مجموعه ‏ای که همه یا اکثریت آن مرد هستند، به کار می‏رود، همچون “عنکم و یطهرکم” و نمی‏تواند مقصود از آن ها، جماعت و گروه زنان باشد. اگر مقصود جماعت زنان بود، می‏ بایست تعبیر “عنکنّ، یطهرکن” به کار می‏رفت. به کاربردن این عبارت در سیاق آیه، دلیل است بر این که، مخاطبان در آیه تطهیر، غیر از مجموعه همسران پیامبر می‏باشد.(۱)
۲- روایات بسیاری در منابع شیعه و سنی وارد شده، به گونه ‏ای که به حد تواتر می‏رسد و بیان کرده است که مقصود از اهل بیت و مخاطب ضمایر در آیه تطهیر، فقط پنج نفرند:
پیامبر اکرم(ص)، علی(ع)، فاطمه زهرا(س)، امام حسن و امام حسین(ع). به همین جهت، علاوه بر شیعه، اکثر علمای اهل سنت، مخاطب آیه تطهیر را محدود به همین پنج نفر می‏دانند( نه زنان پیامبر ).
علاوه بر منابع و مصادر حدیثی شیعه، کثرت این روایات در منابع حدیثی اهل سنت جای هیچ‏ گونه تردیدی باقی نمی‏گذارد. نویسنده شواهد التنزیل از علمای اهل سنت، بیش از یک صد و سی حدیث از منابع حدیثی اهل سنت در زمینه اختصاص آیه تطهیر به پنج تن نقل کرده است که به ذکر چند نمونه اکتفا می‏کنیم:
الف) روایات متعدد از اصحاب پیامبر.
ابوسعید خدری و ابن عباس، دو صحابی سرشناس و معروف از رسول خدا نقل می‏کنند: “انها نزلت فی خمسه: فی رسول الله و علی و فاطمه و الحسن و الحسین؛ این آیه درباره پنج نفر نازل شد: رسول خدا و علی و فاطمه و حسن و حسین”.
ب ) روایات متعددی که از همسران پیامبر همچون عائشه و ام سلمه نقل شده است که هنگامی که پیامبر سخن از آیه شریفه تطهیر داشتند، از ایشان پرسیدیم: آیا جزو آن هستیم، فرمودند: شما خوبید اما مشمول این آیه نیستد.
۳- عائشه نقل می‏کند: “لقد رأیت علیا و فاطمه و حسنا و حسینا و جمع رسول الله(ص) بثوب علیهم ثم قال: اللهم هولاء اهل‏بیتی و حامتی، فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا، قالت: فقلت یا رسول الله انا من اهلک قال(ص) تنحی فانک الی خیر؛ با چشم خود، علی و فاطمه و حسن و حسین را دیدم که پیامبر اکرم(ص) آنان را زیر پوششی جمع کرده بود و فرمود: خداوندا! این ها خاندان و حامیان من هستند، پس رجس و پلیدی را از آن ها ببر. آنان را از آلودگی‏ها پاک شان فرما.
عائشه می گوید: عرض کردم: ای رسول خدا !آیا من هم از اهل بیت هستم، پیامبر فرمود: دورشو، تو بر خیر و نیکی هستی؛ اما جزء این جمع نمی‏باشی”.(۲)
مفسران دلایلی را برای این که چرا این آیه در لابلای آیات مربوط به وظایف همسران پیامبر اکرم(ص) آمده است، ذکر کرده‏اند.
علامه طباطبایی می‏نویسد:
هیچ دلیلی نداریم که آیه تطهیر در ضمن آیات مربوط به همسران پیامبر(ص) نازل شده باشد؛ حتی یک روایت در این زمینه وارد نشده حتی کسانی مانند “عکرمه” و “عروه” که این آیه را مخصوص همسران پیامبر دانسته ‏اند، نمی‏ گویند که آیه تطهیر همراه با آیات مربوط به همسران پیامبر نازل شده، بنا بر این، آیه تطهیر به حسب نزول، جزو آیات مربوط به همسران پیامبر(ص) نیست. بلکه جداگانه نازل گردیده، اما هنگام جمع ‏آوری آیات، به دستور پیامبر اکرم(ص) و یا بعد از رحلت ایشان، در کنار آیات فوق قرار داده شده است.
موقعیت آیه تطهیر در میان آیات مربوط به همسران پیامبر(ص)، مانند موقعیت آیه “الیوم یئس الذین کفروا” در میان آیه مربوط به خوردنی‏ های حرام است.(۳)
به هر حال از قرائن و شواهد آیه که به برخی از آن اشاره می شود، به خوبی استفاده می شود که آیه تطهیر زنان پیامبر را شامل نمی شود.
الف) تبدیل ضمایر ” عنکم و یطهرکم” از جمع مونث به جمع مذکر دلیل بر این است که این آیه محتوایی جدا از آیات قبل دارد.
ب) در آیات قبل و بعد که مربوط به زنان است، از کلمه بیوت که جمع است، استفاده شده؛ اما در این آیه کلمه البیت آمده.
ج) منظور از ذکر اراده الهی در آیه اراده تکوینی خداوند است که در واقع با این اراده اهل بیت را بر عصمت و ادامه آن یاری می دهد.
د) در هیچ یک از صحاح سته اهل سنت نیامده که زنان جزء اهل بیت می باشند.
ه) هیچ یک از زنان پیامبر ادعا نکرده اند که جزء آیه تطهیر می باشند. حتی عایشه که تلاش فراوان در پی کرامت سازی برای خود بود، چنین ادعایی نکرده.
و) آیه تطهیر، عصمت را برای اهل بیت ثابت می کند. اما در آغاز سوره تحریم و احزاب( آیات ۲۸ و ۲۹ ) زنان پیامبر را مذمت و از کار زشت نهی می کند.
برای اطلاع بیش تر به کتاب اهل بیت در قرآن و حدیث، محمدی ری‏ شهری، ترجمه حمیدرضا شیخی مراجعه نمایید.
پی نوشت ها:
۱. مکارم شیرازی ناصر، تفسیر نمونه، ناشر دار الکتب الإسلامیه، چاپ تهران، سال ۱۳۷۴ ش، نوبت اول، ج ۱۷، ص ۳۲۱.
۲. طبرسی، امین الاسلام، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات فراهانی، ۱۳۶۰ش، ج ۸، ص ۳۵۸.
۳. طباطبایی، محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی، دفتر انتشارات، ۱۳۷۴ش، ج۱۶، ص ۴۶۶.
۴. ابن حجر عسقلانی هیتمی احمد، الصوارق المحرقه، مصر، مکتبه القاهره، بی تا، ج ۱۱، ص ۱۲۹.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی