عصمت پیامبر(ص) به چه معناست؟
عصمت به چه معناست؟ آیا پیامبر اسلام و سایر پیامبران قبل از بعثت نیز معصوم بوده اند؟
پاسخ:
انبیای الهی از گناه معصوم و از خطا مصون می‌باشند. هرگز میان کبیره و صغیره، عمد و سهو، پیش از دوران نبوت و پس از آن، فرقی وجود ندارد.
عصمت، حالتی است که شخص را از قرار گرفتن در خطا و گناه باز می‌دارد؛ بنابراین برای ایشان دو نوع عصمت مطرح است:
یکی عصمت از خطا و اشتباه که به آن عصمت علمی می‌گویند
و دیگری مصونیت از گناه که عصمت عملی نام دارد.
برای عصمت، مراحلی را بیان کرده‌اند که عبارتند از:
۱. مصونیت در گرفتن وحی الهی؛
۲. مصونیت در تبلیغ و بیان اصول و فروع دین؛
۳. مصونیت از گناه، خواه انجام حرام باشد یا ترک واجب؛
۴. مصونیت از خطا در امور دیگری همچون اشتباه حواس در تشخیص امور مربوط به زندگی خود یا اشخاص دیگر.
برای عصمت علمی(مرحله اوّل و دوم و چهارم) می‌توان به این آیات از قرآن استناد کرد؛ مانند آیه ۲۶ – ۲۸ سوره جن؛ “عَلم الغیب فلا یظهر علی‌َ غیبه أحداً؛ إلاّ من ارتضی‌َ من رسول فإنّه یسلک من بین یدیه و من خلفه رصداً؛ لیعلم أن قد أبلغوا رسَلـَت ربّهم و احاط بما لدیهم و أحصی‌َ کل‌ّ شی‌ءٍ عدداً؛
دانای نهان است، کسی را بر غیب خود آگاه نمی‌کند؛ جز پیامبری را که از او خشنود باشد که [در این صورت‌برای] او از پیش رو و از پشت سرش نگهبانانی خواهد گماشت تا معلوم بدارد که پیام های پروردگار خود را رسانیده‌اند؛ [خدا] بدآنچه نزد ایشان است، احاطه دارد و هر چیزی را به عدد شماره کرده است. “
براساس این آیه، خداوند علم غیب را در اختیار فرستادگانی که مورد رضای او هستند، قرار می‌دهد؛ همچنین مأمورانی را از پس و پیش، مراقب پیامبران خود قرار می‌دهد تا آن ها اوامر الهی را درست ابلاغ کنند؛ از این رو چون پیامبران به واسطه مأمورانی تحت نظارت الهی قرار دارند، لازم می‌آید که آن ها هم در دریافت وحی، و هم در ارائه آن به مردم معصوم باشند.
در این مورد، به آیاتی دیگر نیز استناد شده است که برخی از آن ها عبارتند از: اعلی، ۶ و ۷؛ نمل، ۶؛ نجم، ۳ و ۴؛ طور، ۴۸.( المیزان، ج ۲، ص ۱۳۷/ مبانی رسالت انبیا در قرآن. )
امّا در مورد عصمت عملی و مصونیت آن ها از گناه هم به آیات بسیاری از قرآن استناد شده که از جمله، آیه ۹۰ از سوره انعام است: ” اولـَئک الذین هدی الله فبهدیَهم اقتده؛ اینان، کسانی هستند که خدا هدایت شان کرده است؛ پس به رهبری شان اقتدا بفرما. “
روش استدلال به این آیه و آیاتی از قبیل آن، این گونه است:
الف) هر معصیتی گمراهی است.
ب) کسی که از جانب خدا هدایت شده باشد، گمراه نیست.
ج) انبیا از جانب خدا هدایت شده‌اند. نتیجه آن که انبیا از گناه مبرا و دارای مقام عصمت هستند.
اگر این هدایت را کامل ترین مراحل هدایت بدانیم، شامل سهو و خطا هم می شود.
آیه دیگر آیه تطهیر است(انما یرید اللَّه لیذهب عنکم الرجس اهلالبیت و یطهرکم تطهیراً)(۱) خدا فقط میخواهد آلودگی را از شما خاندان پیامبر بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.
به بیان سابق می توان ابتلا به اشتباه و خطا را نوعی فاصله گرفتن از این طهارت مطلق دانست، خصوصا که این مساله در نگاه عرف هم نوعی نقص وعیب محسوب می شود مانند آن که پیامبر نماز دو رکعتی را چهار رکعتی بخواند.
اگر چه آن ها بشر هستند، اما سهو و خطا ذاتی بشر نیست که اگر کسی دارای آن نبود، از نوع بشر خارج باشد، اما دلیل معصومیت آن ها از سهو به خاطر مقام بلند و استثنایی است که داشتند.
بخشی از عصمت که مربوط به خطا و سهو می شود، در واقع تفویضی است. یعنی مراقبت ویژه الهی را دارا بودند.
پی نوشت:
۱. احزاب(۳۳) آیه۳۳.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
