دلیل عصمت پیامبر(ص) قبل از مبعوث شدن چیست؟

چگونه ثابت می شود که حضرت محمد از بدو تولد و قبل از اینکه به پیامبری مبعوث شوند، معصوم بوده اند؟

پاسخ:
برای عصمت پیامبران این دلایل را می توان بر شمرد:
۱. دلیل عقلی:
می دانیم که هدف عمومی بعثت پیامبران، تربیت مردم است؛ چنان که قرآن کریم درباره رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) می فرماید:
“هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الامّیّینَ رَسولا مِنهُم یَتلوا عَلَیهِم ءایـتِهِ ویُزَکّیهِم ویُعَلِّمُهُمُ الکِتـبَ والحِکمَهَ(جمعه، ۲)؛ او کسی است که در میان جمعیت درس نخوانده رسولی از خودشان برانگیخت که آیاتش را بر آن ها می خواند و آن ها را تزکیه می کند و به آنان کتاب(قرآن) و حکمت می آموزد. “
یکی از شرایط تعلیم و تربیت افراد این است که شخص مورد تربیت، به درستی گفتار مربی خود ایمان داشته باشد. این زمانی خواهد بود که گفتار و رفتار مربی با هم هماهنگ باشد و او بر خلاف آن چه می گوید، عمل نکند.
از این رو لازم است که پیامبران ـ این مربیان جامعه انسانی ـ از عصمت برخوردار باشند.
هیچ گاه رفتار ناشایستی انجام ندهند. البتّه آنان پیش از دوران پیامبری نیز باید معصوم باشند؛ زیرا اگر پیامبری سوابق خوبی نداشته باشد، گر چه الان انسان کاملی باشد؛ گفتارش در مردم تأثیر نخواهد داشت. پس لازم است که پیامبران از هر گونه گناهی ـ حتّی پیش از دوران پیامبر خود ـ مبّرا و معصوم باشند تا بتوانند با ارائه شخصیتی خالی از هر گونه سوء سابقه و ارائه الگویی تمام عیار، به تربیت مردم بپردازند.
هم چنین هدف خداوند از فرستادن پیامبران هدایت انسان ها و راهنمایی به راه درست و پاک است، حال اگر پیامبران در دریافت، حفظ و ابلاغ پیام الهی به مردم دارای عصمت نباشند، به معنای آن خواهد بود که پیامبر دچار خطا و اشتباه شد ه، راه درست را به مردم نشان ندهد. در آن صورت هدف الهی بر آورده نمی شود، یا هدف او لغو و بیهوده خواهد بود. در حالی که خداوند حکیم است. هدف لغو و بیهوده در کار او معنا ندارد.
این دلیل نه تنها عصمت پیامبر از گناه را اثبات می کند، بلکه عصمت از خطا و اشتباه را نیز اثبات می کند.
شکل های دیگری از دلیل عقلی بر عصمت پیامبران و امامان نیز بیان شده است. از جمله این که می گویند: با توجّه به این که منشأ گناه سستی عقل و ضعف اراده است و معصومان، به خاطر اتصال به منبع وحی از بی خردی و سستی اراده به دورند، هرگز به گناه آلوده نمی شوند؛ زیرا زشتی آن را به خوبی می بینند. در مقابله با وسوسه ها از اراده ای قوی برخوردارند.
در واقع پیامبران به دلیل علم برتر که از حقیقت گناه و آثار، مخرب آن آگاه اند، هم چنین به دلیل عنصر تقوا در درون، مرتکب گناه نمی شوند. هر کس که این دو قوه در وجود او کامل باشد، از مقام عصمت برخوردار است.
۲. دلیل قرآنی:
برای عصمت پیامبر و دیگر انبیا به آیاتی از قرآن کریم نیز استدلال شده است که به دو مورد اشاره می کنیم:
ا) آیه ۹۰ سوره انعام: “اُولئکَ الَّذینَ هَدَی اللّهُ فَبِهُدئهُمُ اقتَدِهُ؛ اینان کسانی هستند که خدا هدایت شان کرده است؛ پس به رهبری شان اقتدا کن. “
این آیه که در ستایش از پیامبران الهی است، به روشنی پیامبران را افرادی هدایت یافته معرّفی می کند و رسول خدا را به پیروی از مسیر آنان فرا می خواند.
اگر انبیا معصوم نبودند، نه می شد آنان را افرادی هدایت یافته دانست و نه جایز بود که دیگران به پیروی از راه آنان فرا خواند.
ب)آیه ۵۹ سوره نساء: “اَطیعُوا اللّهَ واَطیعُوا الرَّسولَ واُولِی الامرِ مِنکُم؛ از خدا و پیامبر خدا و اولی الامر اطاعت کنید. “
در این آیه، اطاعت از پیامبر و اولی الامر(امامان معصوم) در کنار اطاعت از خدا قرار داده شده است. لزوم اطاعت از آن بزرگواران زمانی درست خواهد بود که آنان معصوم باشند؛ و گرنه اطاعت از انسان گناهکار نمی تواند مصداق اطاعت از خدا باشد.
ضمناً آیه ۲۱ سوره احزاب که صریحاً پیامبر را الگوی اهل ایمان معرّفی می کند و حضرت را اسوه مطلق و همیشگی مردم بر می شمارد، دلیل دیگری بر عصمت آن بزرگوار است؛ زیرا انسان گناهکار لیاقت آن را ندارد که الگوی مطلق دیگران باشد.
۳. دلیل تاریخی:
اگر تاریخ زندگی پیامبران را مطالعه کنیم، خواهیم دید که مخالفان، هرگز آنان را به سوء سابقه متهم نکرده اند. اگر زندگی پیامبران، به گناه و اشتباه و انحراف آلوده بود، همین امر حربه ای در دست مخالفان می شد تا مردم را از پیامبران دور سازند. در ضمن اگر پیامبران خود به گناهانی آلوده بودند، نمی توانستند مردم را به پاکی و تقوا فرا بخوانند.
آنچه گفته شد، مربوط به عصمت عملی پیامبران و مصونیت آنان از گناه بود. امّا درباره عصمت علمی ـ یعنی مصون بودن از سهو و فراموشی و اشتباه در مسائل فکری ـ نیز می توان دو دلیل آورد:
۱. دلیل عقلی:
اگر پیامبران گرفتار فراموشی و اشتباه در دریافت پیام خدا می شدند، اساس هدایت از بین می رفت؛ زیرا مردم نمی توانستند بفهمند که آیا آنچه یک پیامبر می گوید، فرمان خداست یا حاصل فراموشی و اشتباه او در دریافت و فهم وحی. پس از آن جا که خدا حکیم است، باید پیامبران، معصوم از فراموشی و اشتباه باشند تا فرستادن آنان کار لغو و بیهوده ای نباشد.
۲. دلیل قرآنی: آیاتی که بیش تر ذکر شد، می توانند دلیل عصمت علمی پیامبران نیز شمرده شوند. زیرا فرمان به اطاعت و پیروی از آنان وقتی درست است که آن ها اسیر اشتباه و فراموشی نباشند. البته آیه ۲۷ و ۲۸ سوره جن، ۲۱۳بقره، ۶۴ مریم و برخی دیگر از آیات نیز در این بحث مورد استناد قرار گرفته اند.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی