آیا طواف دور خودش نوعی بت پرستی نیست؟

حقیقت دعوت و رسالت پیامبر اسلام  چیست؟ آیا اعمالی مثل چرخیدن دور یک خانه سنگی خودش نوعی بت پرستی نیست؟

پاسخ:
ابتدا باید ببینیم که حقیقت تفکر بت پرستان چه بود؟ شواهد و قرائن تاریخی نشان می دهد که بت پرستان هرچند به خدایی بزرگ به نام “الله” معتقد بودند. اما بت ها را رب های گوناگونی می دانستند که دارای توانایی های مستقل بوده، قدرت بر انجام کارهای گوناگون دارند. امور دنیایی مردم را تدبیر می کنند و خدایانی هرچند کوچک اما در عرض خدای بزرگ هستند
ماهیت این عقیده به مهم ترین و بزرگ ترین گناه فکری و عملی یعنی “شرک” بر می گردد. این افراد عملا مشرک بودند که به شهادت تاریخ به هیچ وجه توحید و یک خدایی را بر نمی تابیدند. با موحدان و پیروان یک خدا سر جنگ و جدال داشتند. خدایان متعدد را که هریک قابل کرنش و ستایش و پرستش هستند، لازمه تفکر خود می دانستند.
برای هر امری اعم از تجارت و جنگ و سفر و. . . سر عبودیت بر آستان بتی از صدها بت خود می ساییدند.
اسلام به طور مبنایی و با شدید ترین شکل با تفکر شرک آلود بت پرستان مقابله کرده، از اساس این تفکر را نادرست خواند. هر نوع تلاشی را برای زدودن آثار شرک و چند خدایی به کار بست؛ اولین حرکت مهم رسول خدا در ابتدای ورود به مکه پس از فتح این شهر بزرگ زدودن پلیدی بت ها و آثار بت پرستی از این خانه الهی بود.
اما آیا توجه ما به کعبه مانند قبله قراردادن آن و سجده به سمت آن و همچنین انجام حج و طواف به دور این خانه سنگی ماهیتی نظیر بت پرستی دارد؟
بر اساس منابع تاریخی، کعبه ساخته رسول خدا نبود حتی حضرت ابراهیم و اسماعیل تنها این خانه مهم را بازسازی کردند. کعبه از زمان پیدایش زمین، محل مبارک و مورد عنایت بوده است.
قرآن کریم می‏فرماید: کعبه اولین مکانی است که برای عبادت عموم مردم قرار داده شده است:
“انّ اوّل بیت وضع للناس للذی ببکهمبارکا و هدیً للعالمین؛
اولین خانه‏ای که برای عموم مردم قرار داده شده، خانه‏ای در مکه است که مبارک است و هدایتی برای جهانیان است”.(۱)
طبق برخی روایات، حضرت آدم خانه کعبه را بنا کرد و خود بر گرد آن طواف کرده.(۲)
بنابراین از ابتدا کعبه، مظهر توجه به خدا و عبادت برای خداوند بوده. مکانی است که به وسیله پیامبر ساخته شده، توسط پیامبران بعد، ترمیم و تکمیل شده است. اولین خانه ای است که برای عبادت خداوند پایه‌گذاری شده بود.
در دوران جاهلیت حجاز کعبه مرکز بت‏های مشرکان و مکان پرستش بت‌ها شد، اما مهم ترین و اولین پیام دین اسلام مبارزه با بت‏پرستی و دعوت به پرستش خدای یگانه نادیدنی بود، از این رو اسلام در آغاز رسالتش برای جلوگیری از هرگونه توجه به بت‏ها و تثبیت عقیده توحید در اذهان تازه مسلمانان(که اکثر آن ها در گذشته بت‏پرست بودند) مسلمانان در عبادتشان موظف گشتند به سمت بیت‏ المقدس پایگاه دین توحیدی و معتقدان به توحید، نماز گزارند تا از تهمت هرگونه توجه به بت‌ها دور باشند.
بعدها به دلایل خاصی مانند سوء استفاده یهودیان و شماتت پیامبر، به فرمان خداوند مسلمانان از بیت المقدس به سوی کعبه روی آوردند، در حالی که دیگر ذهنیت و شائبه بت پرستی از میان مسلمانان بیرون رفت. اما آیا ممکن است اسلامی که به سخت ترین شکل با شرک و بت پرستی مقابله می کند، مروج نوعی بت پرستی باشد؟
آیا اگر رفتار مسلمان در مورد کعبه شباهتی به بت پرستی داشت؟ اولین ایراد در این باره توسط خود مشرکان و بت پرستان مکه به مسلمانان وارد نمی شد؟
مسلما این گونه نیست، تفاوت مبنایی رفتار ما با بت پرستان آن است که آن ها بر بت سجده می کردند، ولی ما به سوی کعبه بر خدا سجده می کنیم. سجده ما تنها به سوی کعبه است گرچه در فاصله هزاران کیلومتری باشد. اما همواره این سجده در برابر خدای واحد است.
طواف ما بر گرد کعبه اظهار بندگی خداست و تسلیم بودن در برابر دستور او؛ شکل عبادت و بندگی خود را در امور مختلفی ترسیم کرده؛ یکی از آن ها چرخیدن ضابطه مند بر گرد خانه توحید است که به دست بزرگ ترین انبیا و برای عبادت خدا ساخته شده است.
ما با طواف دور کعبه، سنگ و گل را نمی پرستیم، زیرا هرگز در سنگ و گل کوچک ترین نفع و ضرری نمی بینیم. همان گونه که در قرآن از زبان حضرت ابراهیم(ع) بیان شده است.
اگر این اعمال را با اعتقاد به این که سنگ و گل و کعبه، مبدأ آثار خدایی هستند، انجام می دادیم، در ردیف بت پرستان قرار می گرفتیم، ولی برای مسلمانان طواف کعبه یک نوع تکریم، احترام و ارزش گذاشتن است. نیز اجابت دعوت خدا و لبیک او است، اگر چه برخی بدون توجه به صاحبخانه، در جستجوی خانه هستند و تمام همت خود را بر خانه قرار داده اند، اما هدف اساسی و فلسفه واقعی، رسیدن به صاحبخانه است.
درست است که خداوند در هر زمان و مکانی موجود است، ولی برای این که همه رو به یک سو باشند، نیز برای ایجاد وحدت و الفت میان مسلمانان، نیز به جهت هماهنگی روح و جسم انسان به سوی یک جهت، محلی خاص در نظر گرفته شده است که همه به سوی آن عبادت کنند.
هیچ کس کعبه را عبادت نمی کند، بلکه چون خدا و پیشوایان دینی فرموده اند، طبق برنامه خاصی به دور کعبه طواف می کنند، که از نظر ماهیت با اعمال بت پرستان متفاوت است. آن ها بت ها را مبدأ آثار و تأثیرگذار در افعال می دانستند، ولی مسلمانان به هیچ وجه کعبه را مبدأ آثار و تأثیرگذاری نمی دانند و هیچ شأنی برای آن در نظام آفرینش و ربوبیت معتقد نیستند.
اصولا شکل یک عمل با حقیقت و هویت و نیت انجام آن عمل بسیار متفاوت است؛ در گذشته افرادی بودند که شاهان و سلاطین خود را خدا می پنداشتند و در برابر آن ها به خضوع و خشوع مشغول بودند، حال به نظر شما اگر فردی به خاطر نزدیک شدن به خداوند و تبعیت از دستور او به والدین خود نهایت احترام و توجه را بنماید و همواره دست بوس آن ها باشد و. . . آن ها را مورد پرستش قرار داده است؟ به نظر نمی رسد این تفکر با عقل و انصاف مطابقتی داشته باشد.

پی‌نوشت‌ها:
۱. آل‏عمران(۳)آیه ۹۶.
۲. فروع کافی، ج ۴، ص ۱۸۹.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی