آیا ولایت خدا با ولایت پیامبر اکرم و ائمه یکی است؟

ولایت بر سه نوع است:
۱- ولایت تکوینی که عبارت است از سرپرستی موجودات جهان و عالم خارج و تصرف عینی داشتن در آن ها مانند ولایت نفس انسان بر قوای درونی خودش. هر انسانی نسبت به قوای ادارکی خود مانند نیروی وهمی و خیالی و نیز بر قوای تحریکی خویش مانند شهوت و غضب ولایت دارد. بر اعضا و جوارح سالم خود ولایت دارد.
اگر دستور دیدن می دهد، چشم او اطاعت می کند. اگر دستور شنیدن می دهد، گوش او می شنود. این پیروی و فرمانبری در صورتی است که نقصی در اعضا وجود نداشته باشد.
بازگشت ولایت تکوینی به علت و معلول است. این نوع ولایت تنها بین علت و معلول تحقق می یابد. براساس آن هر علتی ولی و سرپرست معلول خویش است. هر معلولی مولی علیه و سرپرستی شده ودر تحت ولایت و تصرف علت خود می باشد.
از این رو ولایت تکوینی( رابطه علی و معلولی ) هیچ گاه تخلف بردار نیست. نفس انسان اگر اراده کند که صورتی را در ذهن خود ترسیم کند، اراده کردنش همان و ترسیم کردن و تحقق بخشیدن به موجود ذهنی اش همان.- ۲-ولایت بر تشریع:
ولایت بر تشریع همان ولایت بر قانونگذاری و تشریع احکام است، یعنی این که کسی سرپرست وضع قانون و اصول و مواد قانونی باشد. این ولایت که در حیطه قوانین است و نه در دایره موجودات واقعی و تکوینی، اگر چه نسبت به وضع قانون تخلف پذیر نیست، یعنی با اراده مبدء وضع قانون بدون فاصله اصل قانون جعل می شود لیکن در مقام امتثال قابل تخلف و عصیان است.
ممکن است افراد بشر قانون قانونگذار را اطاعت کنند. ممکن است دست به عصیان زده و آن را نپذیرند، زیرا انسان بر خلاف حیوانات آزاد آفریده شده و می تواند هر یک از دو راه عصیان و اطاعت را انتخاب کند و در عمل آن را بپیماید.
۳- ولایت تشریعی:
ولایت تشریعی یعنی نوعی سرپرستی که نه ولایت تکوینی است و نه ولایت بر تشریع و قانون، بلکه ولایتی است در محدوده تشریع و تابع قانون الهی. این نوع ولایت عبارت است از اداره جامعه بر اساس آنچه که در قانون معین شده است و اجرای آنچه که در تشریع مشخص شده است.(۱)
تمام این سه نوع ولایت به صورت حقیقی و بالاصاله و بالذات به خدا اختصاص دارد لکن پیامبر و ائمه از آن جا که انسان کامل بوده و مظهر و تجلی خدا می باشند، در تمام این انواع ولایت نیز مظهر و تجلی و نشانه حضرت حق هستند. بنابراین همه ولایت تکوینی دارند.
هر جائی که خدا اذن و اجازه دهد و هم ولایت بر تشریع دارند، هر جائی که خدا اذن دهد و هم ولایت تشریعی دارند، یعنی از طرف خدا مامور اداره جامعه انسانی می باشند؛ بنابراین ولایت آن ها مقید به اذن و خواست الهی است، در حالی که ولایت خداوند به هیچ قیدی مقید نیست.
ولایت بالذات از آن خداوند است و بالعرض از آن پیامبر و ائمه می باشد. ولایت پیامبر و ائمه اطهار تجلیات و مظاهر ولایت الله می باشد. این که می فرماید: ‌”‌انما ولیکم الله ورسوله و الذین آمنوا “(۲) به این معنا نیست که انسان چند ولی متفاوت و در عرض هم دارد که یکی خدا و یکی پیامبر و یکی ائمه هستند؛ بلکه با توجه به آیه “‌فالله هو الولی ” معنای آیه این است که تنها ولی حقیقی و بالذات خدااست.
پیامبر و ائمه ولی بالعرض و مظهر ولایت خدایند. به تعبیر لطیف قرآن آیه و نشانه ولایت الهی هستند.(۳) بنابراین ولایت پیامبر و ائمه، نسبت به ولایت الهی مقید است، اما نسبت به موارد پایین تر از خداوند مطلق است.
بنابراین معنای اطلاق در ولایت روشن می شود که عبارت است از ولایت تکوینی و ولایت تشریعی. پیامبر و ائمه نیز به اذن و دستور و اجازه خدا برآن ولایت دارند. یعنی همان گونه که هر آنچه خدا فرموده، باید اطاعت شود، باید هر آنچه که از پیامبر و ائمه به ما رسیده است، ‌اطاعت شود.
” َ. . . ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ”(۴)نیز می فرماید “‌و ما ارسلنا من رسول الا لیطاع باذن الله”(۵)
ولایت ایشان تحت ولایت خدا و مظهر و تجلی ولایت حق تعالی است. آن ها مقهور خدا می باشند، نه این که در برابر خدا استقلال ولائی داشته باشند.
اما در مورد اینکه ائمه آیا بر یکدیگر ولایت دارند، در هر زمان یک فرد انسان مظهر ولایت الهی است. بقیه افراد جامعه مولی علیه و تحت سرپرستی او می باشند. بنابراین در زمان پیامبر اکرم ولایت از آن ایشان بود. حضرت امیر المومنین و دیگر ائمه تحت ولایت و سرپرستی ایشان بودند. در زمان امام حسن علیه السلام امام و ولی ایشان بود. امام حسین علیه السلام در تحت ولایت و سرپرستی ایشان قرار داشتند. در مورد بقیه ائمه نیز به همین گونه است.
نیز امام بعدی که زمانی تحت ولایت امام قبلی بود، ولایت بر امام قبل از خود ندارد. طبق سوال شما اگر حضرت زهرا سلام الله علیها در زمان امامت و ولایت امام حسن علیه السلام زنده بود، تحت ولایت و سرپرستی امام زمان خود یعنی حضرت امام حسن بودند.
در مباحث ولایت و انواع آن و چگونگی ارتباط ولایت خدا و ولایت پیامبر و ائمه می توانید به تفسیر المیزان، ج ۶، ص ۱۳ الی ۱۹ مراجعه فرمائید. نیز کتاب ” طریق عرفان ” اثر علامه طباطبائی و ” مصباح الولایه ” اثر امام خمینی .

پی نوشت ها:
۱-ولایت فقیه، ‌‌ص ۱۲۳-۱۲۴.
۲. مائده(۵)، آیه ۵۵.
۳. ولایت فقیه، ‌آیت الله جوادی آملی، ‌ص ۱۳۱.
۴. حشر(۵۹)، ‌آیه ۷.
۵. نساء(۴)، آیه ‌۶۴.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی