چرا هنگام دعا خداوند را به حق حضرت محمد(ص) قسم می دهیم؟
حدیثی داریم که می فرماید: هنگام دعا خدا را به حق حضرت محمد(ص) و حضرت علی قسم بده. آیا ایشان بر خداوند مگر حقی داشتند؟
پاسخ:
بله در روایات و ادعیه فراوانی قسم دادن خداوند به حق پیامبر و آل پیامبر(ع) آمده است مانند این دعای معروف که به حضرت آدم تعلیم داده شد برای پذیرش توبه اش: «الهی یا حمید بحق محمد، یا عالی بحق علی، یا فاطر بحق فاطمه، یا محسن بحق الحسن، یا قدیم الاحسان بحق الحسین و با این دعا و توسل توبه اش پذیرفته شد.
آیت الله جعفر سبحانی به این سوال که از آنجا که مخلوق حقی بر خالق ندارد، قسم دادن خداوند به حق مخلوق روانیست، اینگونه پاسخ داده است:
اولاً: این سخن، اجتهاد در مقابل نص است. چرا که اگر مخلوق حقی بر ذمه خالق نداشت، چگونه حضرت آدم و پیامبر اسلام(ص) یا ائمه اطهار در ادعیه و زیارات که از ایشان نقل شده است، خداوند را به حق بندگانش قسم داده اند؟
ثانیاً: این خود خداوند سبحان است که برای بندگان صالحش، حقی بر ذمه خود پذیرفته است. مانند: «وَکانَ حَقّاً عَلَیْنا نَصْرُ المُؤْمِنِینَ»(۱)؛ و یاری مؤمنان، همواره حقی است بر عهده ما.
«کَذلِکَ حَقّاً عَلَیْنا نُنْجِ المُؤْمِنِینَ»(۲) همین گونه بر ما حق است که مؤمنان را رهائی بخشیم.
علاوه بر آیات فوق، روایاتی وجود دارد که به وجود حق مخلوق بر ذمه خداوند اشاره می کند. از جمله این روایت که: «حقٌ علی اللّه عون من نکح التماس العفاف ممّا حرم اللّه»(۳)؛ بر خداوند است، آن کس را که برای عفاف و خودداری از محرّمات الهی ازدواج کند، یاری نماید.
یا این روایت: « قال رسول اللّه(ص) «ثلاثهٌ حق علی الله عَوْنُهم، منهم المِدْیانُ الذی یُرید الأَدَاء»(۴)؛ یاری سه گروه بر عهده خداوند است: مجاهدی که در راه خدا می جنگد، برده ای که در ازاء پرداخت پولی به دنبال آزاد سازی خویش است و کسی که برای عفیف ماندن، ازدواج کند.
البته واضح است که هیچ بنده ای از پیش خود، حتی اگر قرنهای متمادی به عبادت خدا بپردازد، بر خداوند حقی ندارد. چرا که تمام حول و قوه او و نعمتی که به او داده شده است از خداوند است. او از پیش خود چیزی در راه خدانمی پردازد تا در مقابل، مستحق ثواب و پاداش باشد.
پس معنای حق بنده بر خداوند و منظور از حقّ بندگان خدا، در ادعیه و احادیث، مقام و منزلتی است که خداوند در مقابل طاعت و فرمانبرداری آنها به آنان می بخشد و این بخشش، از روی فضل و عنایت حق است نه به جهت استحقاق بندگان.
بنابراین، حقّی که خدا را به آن قسم می دهیم، حقی است که خود خداوند بر ذمه خود پذیرفته است، نه حقی که بنده بر خداوند پیدا کرده باشد و اینگونه تعابیر، ناشی از لطف و عنایت خداوند متعال به بندگان صالح و شایسته است، تا جایی که خود را مدیون و بندگان خود را ذی حق می شمارد. در واقع این تعابیر، انسانها را به طاعت و بندگی خداوند ترغیب و تشویق می کند.(۵)
پی نوشت ها:
۱. روم(۳۰) آیه۴۷.
۲. یونس(۱۰)آیه۱۰۹.
۳. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، تهران، انتشارات دنیای دانش، ص۴۴۸.
۴. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، انتشارات دار الفکر، ۱۴۱۴ق، ج۱۳، ص۱۶۸.
۵. سبحانی، جعفر، مرزهای توحید و شرک در قرآن، ترجمه مهدی عزیزان، قم، ص۲۰۹.
منبع: نرم افزار پیامبر مهربانی – مرکز ملی پاسخگویی به سوالات دینی
