چگونه با اینکه حضرت ابراهیم خانه کعبه را ساخت ، در آن بت نگهداری میشد ؟
در سوره بقره آیه ۱۲۵و۱۲۷ آمده که حضرت ابراهیم واسماعیل آمده که خانه خدا را ساخته اند چگونه بت در آن نگهداری میشده که خداوند به آنها دستور پاکسازی آنرا میدهد چه کسانی در آن بت گذاشته اند؟
برای پی بردن به پاسخی درست به این سوال ،لازم است تفسیر آیات مورد نظر را مورد بررسی قرار دهیم:
آیه ۱۲۵سوره بقره:
« وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیتَ مَثَابَهً لِلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُوا مِنْ مَقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَنْ طَهِّرَا بَیتِی لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ: و (به خاطر بیاورید) هنگامی که خانه کعبه را محل بازگشت و مرکز امن و امان برای مردم قرار دادیم! و (برای تجدید خاطره،) از مقام ابراهیم، عبادتگاهی برای خود انتخاب کنید! و ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که: «خانه مرا برای طواف‌کنندگان و مجاوران و رکوع‌کنندگان و سجده‌کنندگان، پاک و پاکیزه کنید!»
خداوند متعال بعد از اشاره به مقام والاى ابراهیم در آیه گذشته ، به بیان عظمت خانه کعبه که به دست ابراهیم ساخته و آماده شد پرداخته ، مى فرماید:«به خاطر بیاورید هنگامى را که خانه کعبه را (مثابه ) (محل بازگشت و توجه ) مردم قرار دادیم و مرکز امن و امان ».
(مثابه ) در اصل از ماده (ثوب ) به معنى باز گشت چیزى به حالت نخستین است ، و از آنجا که خانه کعبه مرکزى بوده است براى موحدان که همه سال به سوى آن رو مى آوردند، نه تنها از نظر جسمانى که از نظر روحانى نیز بازگشت به توحید و فطرت نخستین مى کردند، از این رو به عنوان مثابه معرفى شده ، و از آنجا که خانه انسان که مرکز بازگشت همیشگى او مى باشد محل آرامش و آسایش است ، در کلمه (مثابه ) یکنوع آرامش و آسایش خاطر، نیز افتاده است
و این معنى با کلمه (امناً) که پشت سر آن ذکر شده تاءکید مى شود، کلمه (للناس ) نشان مى دهد که این مرکز امن و امان ، پناهگاهى است عمومى براى همه جهانیان و انسانها و توده هاى مردم .
و این در حقیقت اجابت یکى از درخواستهائى است که ابراهیم از خداوند کرد که بعدا به آن اشاره مى شود.
سپس اضافه مى کند «از مقام ابراهیم نماز گاهى براى خود انتخاب کنید».
سپس اشاره به پیمانى که از ابراهیم و فرزندش اسماعیل درباره طهارت خانه کعبه گرفته است مى فرماید و مى گوید:
«ما به ابراهیم و اسماعیل امر کردیم که خانه مرا براى طواف کنندگان و مجاوران و رکوع کنندگان و سجده کنندگان (نمازگزاران ) پاکیزه دارید».
منظور از طهارت و پاکیزگى در اینجا چیست ؟ بعضى گفته اند: طهارت از لوث وجود بتها.
بعضى گفته اند: از آلودگیهاى ظاهرى و مخصوصا از خون و محتویات شکم حیواناتى که قربانى مى کردند، زیرا بعضى از ناآگاهان چنین اعمالى را انجام مى دادند.
و بعضى گفته اند طهارت در اینجا به معنى خلوص نیت به هنگام بناى این خانه توحید است .
ولى هیچ دلیلى ندارد که ما مفهوم طهارت را در اینجا محدود کنیم ، بلکه منظور پاک ساختن ظاهرى و معنوى این خانه توحید از هر گونه آلودگى است .
و لذا در بعضى از روایات مى خوانیم که این آیه تعبیر به پاکسازى از مشرکان شده و در بعضى دیگر به شستشوى بدن و پاکیزگى از آلودگیها.
آیه۱۲۷ سوره بقره:
«وَإِذْ یرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیتِ وَإِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ:و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل، پایه‌های خانه (کعبه) را بالا می‌بردند، (و می‌گفتند:) «پروردگارا! از ما بپذیر، که تو شنوا و دانایی!».
از آیات مختلف قرآن و احادیث و تواریخ اسلامى به خوبى استفاده مى شود که خانه کعبه پیش از ابراهیم ، حتى از زمان آدم بر پا شده بود، در آیه ۳۷ سوره ابراهیم از قول این پیامبر بزرگ مى خوانیم :«ربنا انى اسکنت من ذریتى بواد غیر ذى زرع عند بیتک المحرم».
این آیه گواهى مى دهد موقعى که ابراهیم با فرزند شیرخوارش اسماعیل و همسرش به سرزمین مکه آمدند اثرى از خانه کعبه وجود داشته است .
در آیه ۹۶ سوره آل عمران نیز مى خوانیم :« ان اول بیت وضع للناس للذى ببکه مبارکا».
مسلم است که پرستش خداوند و ساختن مرکز عبادت از زمان ابراهیم آغاز نگردیده بلکه قبلا و حتى از زمان آدم (علیه السلام ) بوده است .
اتفاقا تعبیرى که در این آیه به چشم مى خورد نیز همین معنى را مى رساند آنجا که مى گوید: به یاد آورید هنگامى را که ابراهیم و اسماعیل پایه هاى خانه (کعبه ) را بالا مى بردند، و مى گفتند: پروردگارا! از ما بپذیر تو شنوا و دانائى .
این تعبیر مى رساند که شالوده هاى خانه کعبه وجود داشته و ابراهیم و اسماعیل پایه ها را بالا بردند.
در خطبه معروف قاصعه از نهج البلاغه نیز مى خوانیم :
«الا ترون ان الله سبحانه اختبر الاولین من لدن آدم صلوات الله علیه الى الاخرین من هذا العالم باحجار …فجعلها بیته الحرام …، ثم امر آدم و ولده یثنوا اعطافهم نحوه …: آیا نمى بینید که خداوند مردم جهان را از زمان آدم تا به امروز به وسیله قطعات سنگى … امتحان کرده است ، و آن را خانه محترم خود قرار داده ، سپس به آدم و فرزندانش دستور داد که به گرد آن طواف کنند».
کوتاه سخن اینکه : آیات قرآن و روایات این تاریخچه معروف را تأیید مى کند که خانه کعبه نخست به دست آدم ساخته شد، سپس در طوفان نوح فرو ریخت ، و بعد به دست ابراهیم و فرزندش اسماعیل تجدید بنا گردید.{تفسیر نمونه،ج۱ص۴۴۷-۴۵۵}.
همانگونه که مشاهده می کنید در این دو آیه هیچ تصریحی به اینکه حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل،کعبه را از بت پاک و خالی کرده باشند،نشده است،فقط در تفسیر آیه ۱۲۵،بعضی ها گفته اند که مراد پاک کردن کعبه از وجود بت ها بوده است.برای یافتن پاسخ درست باید به تاریخ مراجعه کرد و به بررسی زمان ورود بت به مکه پرداخت.
عمرو بن لحی اولین کسی است که دین حضرت اسماعیل(ع) را تغییر داد و در میان مردم بت پرستی را رواج داد{سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۷۹}.
عمرو بن لحی، رئیس قبیله خزاعه اولین کسی است که بر کعبه بت نصب کرد و اولین بتی که او در داخل کعبه نهاد بتی به نام هبل بود و پس از آن بت های دیگری در داخل خانه خدا قرار دادند. همین عمرو بن لحی بود که مردم مکه را برای عبادت بت دعوت کرد و او بت هبل را در زمانی که متولی کعبه بود از شام آورد{المیزان، ج ۳، ص ۳۶۲ – سیره ابن هشام، ج ۱، ص ۷۹ – بحارالانوار، ج ۵۱، ص ۲۹۱، ح ۵}.
با توجه به اینکه بنابر گزارشات تاریخی، بعد از اینکه حضرت ابراهیم همسرش هاجر را به همراه فرزند خردسالش اسماعیل به سرزمین بی آب و علف مکه آورد،وهنگامی که چشمه زمزم از دل زمین جوشید مردم در این منطقه و به سبب آب این چشمه جمع شده شهر مکه را تشکیل دادند و ابراهیم به فرمان خدا ساختمان کعبه را که در اثر طوفان نوح تخریب شده بود بازسازی کرد؛و طبق برخی نقلهای تاریخی و روایی،چون حضرت ابراهیم(ع) محل دقیق خانه کعبه را نمی دانست،جبرئیل امین مکان دقیق را به او نشان داد،و با خط کشی محدوده درست کعبه،آن حضرت را راهنمایی کرد،به این نتیجه می رسیم که در زمان تجدید بنای کعبه به دست حضرت ابراهیم و اسماعیل،اصلاً کعبه ای وجود نداشته و محل آنهم مشخص نبوده تا بگوییم در آن بتهایی نصب شده بود،و آنحضرت مأمور به پاکسازی کعبه از وجود بت ها بوده است،خلاصه اینکه با توجه به شواهد تاریخی و روایی در مورد چگونگی تجدید بنای کعبه توسط حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع)وجود بت در کعبه در آن زمان و مأموریت حضرت ابراهیم و اسماعیل برای تطهیر کعبه از وجود بتها،بعید به نظر می رسد.
منبع : پرسمان قرآن
