تفاوت تجرد مثالی و عقلانی در چیست؟

از آنجا که تجرد عقلانی از ویژگی مهم عالم عقل و تجرد مثالی از ویژگی مهم عالم مثال است.

ابتدا جایگاه این دو عالم را در هستی شناسی عرفانی و آنگاه تفاوت های تجرد عقلانی و تجرد مثالی را بیان می کنیم.

مراتب عوالم وجود به ترتیب زیر است:

۱. مرتبه ذات حق

۲. عالم ارواح یا جبروت که عالم عقل می باشد

۳. عالم ملکوت یا مثال که در آن عالم، از هر موجود مجرد و مادی یک صورت مثالی هست و با حواس باطنی می توان آن را دریافت

۴. عالم ملک که عالم اجسام زمینی و آسمانی و عناصر و مرکبات است. ۵. عالم انسان کامل (حقیقت انسان کامل)

برای آنکه تفاوت تجرد عقلانی و تجرد مثالی روشن شود از نحوه ادراک انسان از حقایق هستی کمک می گیریم:

انسان در ادراک حسّی اشیاء مادی، مانند درخت، علاوه بر شکل و رنگ و خصوصیات ظاهری ،(آثار آن) جسمیت و مادیت آن را نیز درک می کند. (ادراک حسی)

در مرحله بعد ذهن انسان تصویر همان درخت را در ذهن خود حاضر می کند.

در این مرحله دیگر از جسمیت و مادیت خبری نیست، امّا رنگ و شکل و اندازه آن در ذهن باقی است (ادراک خیالی)

ودر مرحله دیگر، انسان بعد از ادراک چندین درخت:

می فهمد حقیقت درخت چیست و در درخت چه چیزهایی وجود دارد (همه آنچه که درخت به آن نیاز دارد تا درخت بشود)

امّا دیگر در اینجا نه از جسمیت خبری است و نه از شکل و اندازه و رنگ.

عارفان و حکیمان مسلمان می گویند: هر سه مرحله مذکور در عالم خارج وجود دارد (در مقدمه ذکر شد).

پس از این مثال روشن می شود،(۱) عالم عقل که مهم ترین ویژگی آن تجرد عقلانی است.

مجرد از ماده و جسم و آثار و خصوصیات ظاهری ماده می باشد. به بیان دیگر در عالم عقل، همه مراتب به شکل تجرد تام، یعنی عاری از خصوصیات ماده و آثار آن وجود دارد.

۲. ویژگی مهم عالم مثال، تجرد مثالی است.

به این معنا که حقایق موجود در این عالم، مجرد از ماده، اما دارای خصوصیات و آثار ماده مانند شکل و اندازه و … است.

عالم مثال از این جهت که مجرد از ماده و جسم می باشد

شبیه به عالم عقل و از جهت این که شکل ها و صورت ها و اندازه های عالم ماده را دارد، شبیه به عالم ماده است.

و در واقع بین دو عالم عقل و ماده واقع شده است که به آن تجرد برزخی مثالی نیز می گویند.

_____________________

پاورقی:

۱. امینی نژاد، علی، آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، قم، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ص۳۰۳ـ۳۰۵.

منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

جاودانگی روح