حدیث « من و علی پدران این امت هستیم » را توضیح دهید؟
در روایتی از پیامبراکرم(ص) آمده: من و علی پدران این امت هستیم، حدیث را مقداری توضیح دهید، آیا سند حدیث معتبر است؟
پاسخ:
حدیث مورد سؤال ابتدا سند شناسی می شود و سپس شرح و توضیح مختصر پیرامون آن بیان می گردد.
این حدیث مشهور در مصادر شیعه و سنی آمده است. در بحار الانوار دو باب برای همین عنوان باز شده است ،(۱) و به جز روایات وارده از اهل سنّت،(۲) بیش از ۲۰ حدیث از انواع روایت (مرسل و مسند) در آن گرد آمده است و بنابر این سند آن از تواتر معنایی برخودرار است (مراد از تواتر آن است که تعداد راویان در هر طبقه به اندازه‌ای برسد که از تبانی آنها بر کذب ایمن باشد و مراد از تواتر معنایی آن است که الفاظ متن روایات با هم اختلاف هایی دارند لیکن همه آنها در دلالت بر معنای مورد نظر (همچون پدر امت بودن پیامبر و علی ) مشترک هستند ).(۳)
شرح حدیث:
معنی لغوی «اب» در کتب لغت مجمع البحرین اب را «پدر» معنی کرده و گفته است: عرب، گاهی به عمو هم پدر می‌گوید.(۴) راغب اصفهانی با توجه به استعمال در موارد اضافه به اسم‌ها و وصف‌ها، مثل ابوالحرب، ابوالاضیاف، می‌گوید: «الاب الوالد، و یسمّی کل من کان سببا فی ایجاد شیء او اصلاحه او ظهوره ابا…»
سپس به همین حدیث اشاره می‌کند: «و روی انه ـ صلّی الله علیه و آله ـ قال لعلیّ ـ علیه السّلام ـ انا و انت ابوا هذه الامّه».(۵) اب، پدر است و هر کس که سبب ایجاد یا اصلاح یا بروز چیزی باشد پدر آن چیز خوانده می‌شود… و روایت شده که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ به علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: من و تو پدران این امتیم» و بعد می‌گوید: ابوالحرب به برافروزنده جنگ، و ابوالاضیاف به رسیدگی کننده به امور میهمانان گفته می‌شود.
شرح: توضیح لغوی نکات خوبی را بیان کرد. به ویژه این که بسیاری از اوقات مضافٌ الیه معنی مضاف را مقید به خود می‌کند. امت در حدیث فوق معنی «پدر» را و تفاوت آن را با پدر جسمانی کاملاً روشن می‌کند قرآن کریم پدری جسمانی پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ را نفی می‌کند.(۶)
امت، نقطه شروعی در تکوّن خود دارد و باید کسی سنگ بنای امت را بنهد.
درباره پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و نقش اولیه ایشان در این تکوّن مطلب بسیار روشن است. امیر مؤمنان ـ علیه السّلام ـ درباره همین جلوداری می‌فرماید: کسی از من پیش‌تر و متقدم نیست مگر احمد.(۷) مهم بیان پیامبر در نقش امیر المؤمنین ـ علیه السّلام ـ است. رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ در این تعبیر محبّت آمیز و سرشار از عطوفت ناگفته اشاره می‌کنند که اگر علی ـ علیه السّلام ـ در لیله المبیت نبود، اگر علی ـ علیه السّلام ـ در جنگ احد و خیبر و احزاب نبود، این امت واحده شکل نمی‌گرفت.(۸) این نکته اجتماعی و سیاسی در نقش پدری بر امّت ظاهر می شود که در آخرت هم به شفاعت و… منتهی می‌شود. نکته‌های عاطفی و فردی دیگری هم در پدری پیامبر و امیرمؤمنان ـ علیه السّلام ـ هست که به برخی اشاره می‌گردد.
پدران امت
الف. پدری از چند جهت مورد کاربرد است که به برخی اشاره می‌شود:
۱. شناسایی، می‌گویند فلانی پدر فلانی است، تا افراد و قبایل و نژادها و… شناسایی شوند. پیامبر و امیرمؤمنان ـ علیهما السّلام ـ هم اسباب شناسایی مایند و ما در دنیا و آخرت به وسیله ایشان شناخته می‌شویم.
۲. حقوقی،که بیانگر حقوقی است که پدر و مادر و فرزندان بر یکدیگر دارند و نیز مسئولیت‌های متقابل، که پیداست که آن دو بزرگوار حق اطاعت دارند و وظیفه هدایت ما هم از طرف خدای متعال به عهده ایشان است و ما هم در صورت انجام وظیفه پیروی استحقاق شفاعت و حمایت از سوی ایشان را پیدا می‌کنیم.
۳. عاطفی، که بسیار پرواضح است، حتی بیش از پدر و مادر به ما عطوفت دارند و اَولی بالمؤمنین هستند.
ب. از آن جا که ما بالفطره، معنی پدر و مادری را می‌فهمیم و وظایف‌مان را به گردن می‌گیریم. این تعبیر کمک می‌کند که نحوه ارتباط شخصیت خودمان را با پیامبر و امامان بفهمیم و از نزدیکترین راه (راه فطرت) در برابر ایشان احساس وظیفه کنیم.
ج. اساساً احترام و احسان به پدر و مادر جسمانی، خود بهترین تمرین برای اطاعت از پیامبر و امام ـ علیهم السّلام ـ است و حتی کوتاهی در امر پدر و مادر باعث غضب و ناراحتی ایشان می‌گردد و برای تقویت روحیه احسان به پدر و مادر تأمل در سیره و گفتار معصومان ـ علیهم السّلام ـ لازم است.
پاورقی:
۱. مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، تهران، اسلامیه، چاپ بیست و سوم، ۱۳۸۵ق، ج۳۶، ص۵ و ۲۷۵.
۲. ر.ک: همین دو باب بحارالانوار، ج۲۳، ص ۵ و ۲۵۷.
۳. شیخ بهایی، وجیزه در خلاصه علم درایه، جزوه تایپی.
۴. مجمع البحرین، ماده اب.
۵. مفردات الفاظ القرآن، ماده اب.
۶. احزاب:۴۰.
۷. محمد بن یعقوب، کافی، تهران، اسلامیه، ج۱، ص۱۹۸.
۸. پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ می‌فرماید: حق علی بر مسلمانان مانند حق پدر بر فرزندانش است.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
