احادیث باب الاقتصاد فی العباده توضیح دهید؟
شرح در مورد دو حدیث اصول کافی باب الاقتصاد فی العباده. ۱ـ محمد بن یحیی عن احمد بن محمد بن عیسی عن محمد بن سنان عن ابی الجارود عن ابی جعفر ـ علیه السلام ـ قال قال رسول الله ـ صلی الله علیه و اله و سلم ـ هذا الدّین متین فأوغلوا فیه برفق ولا تکرهوا عباده الله الی… ۲ـ علی بن ابراهیم عن ابیه… عن ابی عبدالله ـ علیه السلام ـ قال لاتکرّهوا الی انفسکم العباده.
پاسخ:
۱ـ این دین مقدس اسلام دینی است استوار و حکیمانه و با متانت (دور از افراط و تفریط) پس حرکت دینی شما باید با نرمش و اعتدال باشد. و شما عبادت الهی را در نظر بندگان خدا سنگین و ناپسند نکنید (که با افراط و زیاده روی در عبادت چنین بینشی در دیگران پدید می آید) که در نتیجه مانند راکب و سواری خواهید شد که در اثر فشار بر مرکب خود آن حیوان را خسته و کوفته کرده که نهایتاً نه راهی را طی کرده و نه پشت و گردن سالمی برای حیوان باقی مانده، بدن زخمی شده و رنجور گشته در عین حال مسافتی همه طی نشده است.
و از طریق دیگر از محمد بن سوقه از حضرت باقر ـ علیه السلام ـ نظیر همین روایت نقل شده است که این هم حدیث دوم می باشد.
بیان این که: در النهایه گفته متین یعنی محکم و نیرومند و در همان کتاب این جمله از حدیث را نقل نموده و گفته ایغال (ریشه فاوغلوا) سیر و حرکت شدید را گویند مثلا می گویند. اوغل القوم و توغلوا هنگامی که در حرکت خود امعان و جدیت نمایند ـ در تعبیرات خود ما هم هست فلانی متوغل در فلان کار است: و وغول به معنای دخول و وارد شدن در امر است. و غل یغل و غولا.(۱)
منظور این است که در انجام امور دینی و عبادت با رفق و مدارا حرکت کن و به هدف و غرض نهایی و درجه اعلی با حوصله و رفق خود را برسان و از راه فشار و زحمت وارد نشو و بر خودت کاری را که دشوار است و تاب تحملش را نداری تحمیل و تکلیف نکن که در نتیجه عاجز و ناتوان شده ناگهان اصل دین و عمل به آن را رها خواهی کرد.
و نیز در همان کتاب نهایه جمله آخری حدیث را نقل و توضیح داده.
فان المنبت لا ارضا قطع ولا ظهرا ابقی ـ لفظ انبتات را مثلاً درباره کسی که در سفر مانده و مرکبش به رنج و ناراحتی افتاده استعمال می کنند و می گویند قد انبت یعنی بریده شد و وامانده، از ریشه بت به معنای قطع و انبت پذیرش بت و قطع است (باب انفعال) گفته می شود بتّه و أبتّه ـ و مقصود این است که در میان راه مانده و از رسیدن به مقصد و انجام غرض خود عاجز و ناتوان شده و پشتش را ناراحت کرده است.(۲)
و لا تکرهوا عباده الله منظور این است که شما افراط در عبادت و زیاده روی داشته باشید و مردمی که می خواهند تابع شما بوده و مثل شما عبادت نمایند چون مشکل است و زحمت و مشقّت دارد در نتیجه عبادت را با کراهت و بدون میل و شوق انجام می دهند و احتمال معنای دیگر هم هست و آن این که مقصود در جمله فاوغلوا برفق این باشد که در روش تبلیغی خود مدارا نموده و اعتدال داشته باشید و در تعلیم و ارشاد آن طریقی که موجب مشقّت مردم و بیش از ظرفیت آنان است بر آنها تحمیل نکنید که در نتیجه ناراحت و نسبت به دین زده می شوند و احتمال دارد که لفظ عباد الله شامل خود انسان هم بشود که با افراط در عبادت خودت را هم نسبت به عبادت بی رغبت می نمایی و آن را با حال کراهت انجام می دهی ولی اگر زیاده روی نداشته و مراعات اعتدال نمایی همیشه در امر عبادت با نشاط هستی و ممکن است ایغال که (مصدر اوغلوا) متعدی باشد یعنی با روش ملایمت و نرمی مردم را به دین دعوت نمایید که با جمله بعدی مناسب تر خواهد شد: در قاموس گفته و غل فی الشیء یغل و غولا یعنی داخل شد و پنهان شد و یا دور شد و رفت و اوغل فی البلاد و العلم ـ یعنی رفت و مبالغه نمود و دور نمود مانند توغل به همین معنا و هر کس که با عجله و شتاب داخل شد می گویند موغل و یا جمله قد اوغلت الحاجه احتیاج او را مستعجل و شتاب زده کرده خلاصه کلمه ایغال در این موارد هم لازم، استعمال شده و هم متعدی.(۳)
و دیگر بیان این که پیامبر ذیل حدیث، رفتار تند مردم افراط کار را به مسافری تشبیه کرده که در پیمودن راه، زیاده روی نموده و بمرکب سواری خود بیش از حد فشار آورده است و در نتیجه مرکبش از کار افتاده و خودش از پیمودن راه باز مانده و سرانجام به منزل مقصود نرسیده است.
چند نفر از صحابه رسول اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به منظور تزکیه نفس و تعالی روان و جلب رضوان الهی آمیزش با زنان و افطار روز و خواب شب را بر خود حرام نمودند، امّ سلمه از تصمیم آنان آگاه شد و مطلب را به اطلاع پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ رساند. حضرت رسول ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ نزد آنان رفت و فرمود: آیا زنان خود را ترک گفته اید و از آنان اعراض کرده اید؟ من که پیغمبر شما هستم نزد زنان می روم، روز غذا می خورم، و شب را می خوابم و هر کس از سنّت من روی گرداند از من نیست.(۴)
پاورقی:
۱. ابن اثیر، النهایه، ج ۵، ص ۲۱۰. العباده
۲. النهایه، ج۵، ص۶. العباده
۳. مجلسی، محمد باقر، ترجمه موسوی همدانی، ج ۶۷ و ۶۸، ص ۲۲۳. العباده
۴. حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، ج ۵، ص ۲. العباده
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات العباده
