چگونه بعد چهل روز اخلاص ، چشمه حکمت از قلب بر زبان جاری می‌گردد؟
چگونه میتوان به فرمایش حضرت رسول اکرم ـ صل الله علیه و اله ـ عمل کرد و بعد از چهل روز اخلاص، چشمه حکمت را از قلب بر زبان جاری کرد؟
پاسخ:
پاسخ پرسش در روایت پیامبر گرامی ـ صل الله علیه و اله ـ آمده است. چنان که میفرماید: « من اخلص لله اربعین یوما فجرالله ینابیع الحکمه من قلبه علی لسانه. هر کس چهل روز ایمانش را برای خدا خالص گرداند، خداوند چشمههای حکمت را از قلب او بر زبانش جاری میکند»(۱) خالص کردن اعمال برای خدا در مدت چهل روز میتواند چشمه های حکمت و معرفت را از قلب بر زبان جاری کند. توضیح این که بزرگان و پیشوایان دین برای راهیابی انسانها به ره آورد سیر و سلوک و بهرهمندی از نتایج اخلاص، راه هایی را به ما ارائه کرده اند که از جمله آنها، «اربعینگیری» یا «چلهگرفتن» است و منظور از آن این است که انسان چهل روز از غیر خدا جدا شود و امور روزمره و کار خود را تنها برای رضای او و به دستور او انجام دهد. به این معنا که انسان، چهل شبانه روز در درجات چهلگانه خلوص حرکت کند. زیرا اخلاص درجاتی دارد.
بنابراین، اخلاص روز اول، ابتدایی ترین و اخلاص روز چهلم، عالیترین درجه اخلاص است. و خلوص در همه چهل شبانه روز حاصل باشد، ولی تکامل روزافزون داشته باشد. منظور از «اخلاص» همان خلوص نیت است و منظور از خلوص نیت این است که تنها برای خدا، واجبی را انجام و حرامی را ترک کند. اخلاص از سخت‌ترین کارها است. خداوند در قرآن کریم میفرماید: و ما امروا الا لیعبدوا الله مخلصین له الدین. به آنها دستوری داده نشد جز اینکه خدا را بپرستند در حالی که این خود را خالص کنند(۲). در جایی دیگر خطاب به پیامبر دستور می دهد: «قل انی امرت ان اعبد الله مخلصاً له الدین. بگو من مامورم تا خدا را پرستش کنیم، در حالی که دینم را برای او خالص کرد باشم.»(۳) مقام مخلصین تا آن اندازه بالا و برتر است که ابلیس هم از آنان قطع امید کرده و توان فریبشان را ندارد. «و لاغوینهم اجمعین الا عبادک منهم المخلصین. همه آنها را گمراه خواهم کرد مگر بندگان مخلصت را.»(۴) از روایات فراوان که بگذریم، احادیث بیشتری در باب اخلاص از زبان معصومین بیان شده است که به طور خلاصه از اخلاص به «با ارزش ترین مقام(۵)»، «برترین مقام ایمان(۶)»، «میدان رقابت عاقلان(۷)»، «درجات مومنین(۸)»، «غایت یقین(۹)»، «جبران کننده کمی عمل(۱۰)»، «عبادت مقربین(۱۱)»، «میوه درخت یقین(۱۲)» تعبیر کرده اند.
کسی که چهل شبانه روز در مراتب چهلگانه خلوص قدم بردارد، فیض علمی حق که دائمی است، از قلب او خواهد جوشید، چنان که خداوند متعال میفرماید: أَ لَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَکَهُ یَنابِیعَ فِی الْأَرْضِ…. آیا ندیدی که خداوند از آسمان آبی فرستاد و آن را به صورت چشمههایی در زمین وارد نمود…».
علومی که مربوط به ارواح و نفوس است، نیز چنین است، رگه ها و راههای تشخیص فجور و تقوا در زمین دلهای انسانها با هدایت خدای سبحان حرکت میکند و این چشمه ها جوشان است. اگر کسی با خیالهای باطل، کارهای ناپسند و گناه، مجاری و روزنهها را ببندد در آن صورت این علوم فطری دفن شده و جوششی نخواهد داشت، ولی اگر کسی تلاش کند مراحل کاشت و داشت و مراقبت های ویژه را در زمین دل خود انجام دهد و محصولاتی را در زمین دل بکارد و از آنها به خوبی مراقبت و مواظبت کند و زمین دل خویش را برای خدا و رضای او، کاملاً خالص کند، آن وقت دست و زبان او همانند چشمه خواهد بود و از قلب او بر جوارح و زبانش علوم فطری و حکمت خواهد جوشید، و سخنان عالمانه و نافذی خواهد داشت و از زبان و قلم او حکمت فطری میجوشد و از دست و قدم او کارهای خیر و حکمت عملی فوران میکند. همان‌طور که گفتیم، جوشش حکمت از زبان با اخلاص در عبادات میسر است ولی این اخلاص هم مثل سایر چیزهای خوب، آفاتی دارد و مهلکترین آفت آن ریا است. ریا در عبارت، گفتار و عملکرد در برابر خدا، خود و دیگران، اثر هر عبادتی را نابود می کند.
علما و دانشمندان اخلاق درباره روایت یاد شده این نکته را متذکر شده اند که مخلص شدن در چهل شبانه روز را به امید و هدف جوشش و ریزش چشمه های حکمت باشد که در این صورت دیگر اخلاص نیست و در حقیقت یک نوع کاسبی و مزدگیری به حساب میآید.(۱۳)
پاورقی:
۱. عیون اخبار الرضا، ج۲، ص۶۹، بحالانوار، ج۶۷، ص۲۴۲.
۲. بینه:۵
۳. زمر:۱۱
۴. حجر:۴۰-۳۹
۵. تضیف الغروه، ص۱۹۷، شماره ۳۸۹۴.
۶. غرر الحکم، ج۱، ص۳۰.
۷. همان، ج۲، ص۵۱۳.
۸. میزان الحکمه، ماده خلص، ج۱، ص۷۵۴.
۹. غررالحم، ج۲، ص۵۰۳.
۱۰. بحار الانوار، ج۷۰، ص۱۷۵، ذیل حدیث ۱۵.
۱۱. غرر، ج۱، ص۲۵، شماره ۷۱۸.
۱۲. همان، ج۱، ص۳۰، شماره ۹۰۳.
۱۳. ر.ک: جوادی آملی، عبدالله، مراحل اخلاق در قرآن، قم، مرکز نشر اسراء، چاپ اول، ۱۳۷۷، ص۲۵۵، ۲۵۷.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
