تقوا و پرهیزگاری به چه معنا است؟

تقوا و پرهیزگاری به چه معنا است؟

۱. تقوا و پرهیزگاری چیست

تقوا در لغت به معنای حفظ و نگه داری و بازداشتن خویش، از خطر است و تفاوت نمی کند که آن خطر چه باشد.

اما وقتی سخن از تقوای الهی است، یعنی خود نگه داری و کنترل نفس از امیال و غرائز نفسانی در این جا سخن از کسانی است که در زمینه مسائل دینی و معنوی احساس خطر می کنند.(۱)
علامه طباطبایی تقوای الهی را چنین تعریف نموده است: «تقوا عبارت است از امتثال اوامر خدای تعالی و اجتناب از آنچه که از ارتکاب آن نهی فرموده و شکر در برابر نعمتهایش و صبر در هنگام ابتلاء به بلایش»(۲) بنابر این تقوا یعنی تقید و تعهد انسان به اطاعت از قوانین و دستور های شرع، هر ترک گناهی را تقوا نمی گویند، بلکه ملکه و نیروی کنترل و ضبط نفس را تقوا می دانند. تقوا بهترین زاد آخرت است.(۳)

۲. مراتب تقوا

تقوا که از والاترین کمالات معنوی است، مانند دیگر کمالات معنوی، دارای مراتبی است که از یک زاویه علمای اخلاق برای تقوی سه مرتبه ذکر کرده اند که به آنها اشاره می کنیم:(۴)
۱ـ نگهداری نفس از عذاب جهنم و خلود در آن. این مرتبه، با انجام اعمال صالح و ترک محرمات و داشتن عقاید صحیح، حاصل می شود چرا که تقوا به معنای صیانت نفس و بازداشتن خود از مخالفت خدا، تنها به معنای پرهیز از گناه نیست. از این جهت تقوا هم در عقائد راه دارد و هم در غیر عقائد.
۲ـ مرتبه دوم تقوا این است که علاوه بر ترک گناهان از مشتبهات و مکروهات نیز دوری گزیند.
۳ـ مرتبه سوم تقوا این است که علاوه بر حفظ اعضاء و جوارح از محرّمات و مشتبهات و مکروهات دل را از آنچه مرضی خدا نیست، حفظ کند و اندیشه گناه و کار زشت هم به دل راه ندهد.
البته انسان هر اندازه قدرت دارد، باید در به دست آوردن تقوا تلاش نماید که هر کدام از این مراتب را به دست آورد، خیر و غنیمت می باشد.

۳. اهمیت تقوا

درباره اهمیّت این ملکه والا، می توان گفت که با توجه به آیات و روایات، گمان نمی رود، در تمام هستی سرمایه ای برای انسان ثمربخش تر از تقوا باشد، تقوا قلعه محکمی است که هر کس به آن راه یابد، به کمال واقعی و به هدف از خلقت انسان می رسد، و هدف از ارسال پیامبران و نازل کردن کتابهای آسمانی این بوده که بشر راه سعادت خویش را پیدا کند و با جدّیت آن راه را بپیماید تا به غرض اصلی خلقت که رسیدن به رحمت بی پایان، در جهان آخرت است نائل گردد. بنابراین آنچه که تأثیر بیشتری در رسیدن به این هدف دارد، از اهمیّت بیشتری برخوردار است.(۵) و روشن است که در رسیدن به این هدف، هیچ عاملی به اندازه تقوا نیست.

۴. چگونه با تقوا باشیم

برای رسیدن به تقوا لازم است، انسان در بعضی امور تفکّر و تدبّر نماید و اعمالی را انجام دهد تا این ملکه گرانبها و ارزشمند را در وجود خود حاکم گرداند که در اینجا به چهار راه اشاره می کنیم:

الف: تقوا و آینده نگری:توجه به اینکه تقوا توشه آینده انسان است و حکم عقل به اینکه باید برای آینده تلاش کرد، حبّ ذات، انسان را وادار می کند که در پی تحصیل آنچه برای آینده بی نهایت او، مفید است برآید،(۶) از این جهت قرآن کریم می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید از خدا بپرهیزید، و باید هر کس بنگرد که برای فردایش چه چیز از پیش فرستاده است»(۷)
امام علی ـ علیه السلام ـ می فرماید: «همانا که تقوا در این دنیا برای تو پناهگاه است و بعد از مرگ سعادت می باشد.(۸)

ب: تقوا و نگرش به فوائد آن:تقوا فایده های دنیوی و اخروی زیادی دارد که توجه و دقت در آنها، آدمی را برای بدست آوردن ملکه تقوا آماده تر می کند. در اینجا به چند فائده از فوائد تقوا اشاره می کنیم:

۱ـ فوائد اخروی:

الف) تقوا موجب درک حقایق و تمییز حق از باطل و آمرزش گناهان انسان می شود. در قرآن می خوانیم: «ای کسانی که ایمان آورده اید اگر از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید، برای شما وسیله ای جهت شناختن حق از باطل قرار می دهد و گناهانتان را می پوشاند و شما را می آمرزد».(۹)
ب) تقوا موجب جلب محبت خداوند می شود، خداوند می فرماید: «آری کسی که به پیمان خود وفادار باشد و پرهیزگاری پیشه نماید (خدا او را دوست می دارد، زیرا) خداوند پرهیزگاران را دوست دارد.»(۱۰)
ج) تقوا، ترس و اندوه را از انسان دور می سازد، خداوند حکیم می فرماید: «کسانی که پرهیزگاری پیشه کنند و عمل صالح انجام دهند، نه ترسی بر آنهاست و نه غمگین می شوند.»(۱۱)

۲ـ فوائد دنیوی:

بعضی از فایده های تقوا عبارتند از:

الف) تقوا موجب گشایش در روزی می شود، چنانکه در آیه مبارکه آمده است: «هر کس تقوای الهی پیشه کند خداوند راه نجاتی برای او فراهم می کند و او را از جایی که گمان ندارد روزی می دهد.»(۱۲)

ب) تقوا موجب نزول برکات زمین و آسمان و نیز آسان شدن امور زندگی می شود. خداوند می فرماید: «اگر اهل شهرها و آبادیها ایمان می آوردند و تقوا پیشه می کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می گشودیم.»(۱۳) و نیز می فرماید: «هر کس تقوا پیشه کند، خدا برای او در کارهاش آسایش و راحتی فراهم می کند.»(۱۴)

ج) تقوا و در محضر خدا بودن: راه دیگر برای کسب تقوی توجه به آگاهی خداوند بر اعمال و رفتار انسان است. خداوند می فرماید: «تقوای الهی پیشه کنید که خداوند از آنچه انجام می دهید آگاه است.»(۱۵)
این روش تربیتی مناسبی است که خداوند برای اینکه به انسان کمک کند تا در صدد کسب تقوا بر آید برگزیده است، چون انسان دارای ویژگیهای روانی خاصی است، از جمله این که، اگر بداند که دیگری ناظر اعمال اوست، از انجام اعمال ناشایست خودداری می کند.(۱۶)

 

_____________________

پاورقی:

۱. مصباح یزدی، محمد تقی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول، ۱۳۷۵، ص ۳۵۲ ـ ۳۵۴.
۲. طباطبائی، سید محمد حسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، انتشارات اسلامی، ۱۳۶۴، ج ۳، ص ۵۶۹.
۳. امینی، ابراهیم، خود سازی و تزکیه نفس، انتشارات شفق، چاپ دوم، ۱۳۶۹، ص ۱۱۴.
۴. مصباح یزدی، محمد تقی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، ۱۳۷۵، ص ۳۶۱ و ۳۶۲.
۵. مصباح یزدی، ره توشه، ص ۳۵۵ و ۳۵۶.
۶. مصباح یزدی، ره توشه، ص ۳۵۵ و ۳۵۶.
۷. حشر: ۱۸. «یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و لتنظر نفسٌ ما قدّمت لغد و اتقوا الله خبیرٌ بما تعملون».
۸. آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، قم، انتشارات دفتر تبلیغات، ۱۳۶۶، ص ۲۷۴.
۹. انفال: ۲۹. «یا ایها الذین آمنوا ان تتقوا اله یجعل لکم فرقاناً و یکفّر عنکم سیئاتکم و یغفر لکم و اللّه ذوالفضل العظیم».
۱۰. آل عمران: ۷۶. «بلی من اوفی بعهده و اتّقی فانّ الله بحب المتقین». تقوا و پرهیزگاری
۱۱. اعراف: ۱۵۴. «فمن اتّقی و اصلح فلا خوف علیهم و لا هم یحزنون». تقوا و پرهیزگاری
۱۲. طلاق: ۲ و ۳. «و من یتق الله یجعل له مخرجاً و یرزقه من حیث لا یحتسب». تقوا و پرهیزگاری
۱۳. اعراف: ۹۶. «و لو انّ اهل القری آمنوا و اتقوا لَفَتَحنا علیهم برکاب من السماء و الارض». تقوا و پرهیزگاری
۱۴. طلاق: ۴. «و من یتق اله یجعل له من امره یسراً». تقوا و پرهیزگاری
۱۵. حشر: ۱۸. «و اتقوا الله انّ الله خبیرٌ بما تعملون». تقوا و پرهیزگاری
۱۶. مصباح یزدی، ره توشه، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام، چاپ اول، ۱۳۷۵، ص ۳۵۷.

منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات

روایات