تربیت دینی چه تعریفی دارد؟
تعریف دقیق تربیت دینی چیست؟ چه تفاوتی با تربیت اخلاقی و دیگر ساخت های تربیتی دارد؟
در تربیت دینی ما به دنبال پاسخ گویی به چه سئوالاتی هستیم؟
پاسخ:
«تربیت» در لغت به معنای پرورش دادن و پروراندن است، پروراندن هر چیزی، به کمال رساندن آن است تا تمامی قابلیت های آن شکوفا گردد.
در اصطلاح، تربیت انسان به معنای فراهم آوردن زمینه رشد و پرورش استعدادهای او برای رسیدن به کمال مطلوب است.
البته تعریف «تربیت» در اصطلاح هر مکتبی، بسته به نگاه آن به انسان متفاوت است.(۱)
آنچه در کتاب های موجود در مورد دین و تربیت به چشم می خورد، فقدان ارائه معنایی معین از دین و تربیت از سوی علما و دانشمندان است.
از این رو به طور طبیعی نظرهای متعددی درباره مفهوم تربیت دینی ابراز شده است.
دائره المعارف بین الملی تربیت، تربیت دینی را چنین تعریف می کند:
تدریس منظم و برنامه ریزی شده که هدف از آن دست یابی فرد به اعتقاداتی درباره وجود خداوند،
حقیقت جهان هستی و زندگی و ارتباط انسان با پروردگارش و دیگر انسان هایی که در جامعه با آن ها زندگی می کند و بلکه با همه آحاد بشر است!(۲)
مفهوم تربیت دینی و کارکرد آن متأثر از مجموعه عواملی است که مهم ترین آن جایگاه خدا در دین و در رتبه ایمان به روز قیامت و جزای الهی است.
در تربیت اسلامی اهتمام کافی به گستره معرفتی می شود، اما از نظر آن، هدف معرفت و آگاهی کافی نیست.
حقیقت در صورتی نتیجه می دهد که با قلب ارتباط پیدا کند و با فرد در ساخت دیدگاه های مثبت شریک باشد.
هر چند برخی ها با یک رویکرد و معنی کلی، تربیت دینی را به فراهم آوردن زمینه رشد و پرورش اخلاق، احکام و اعتقادات جاری دینی که لازمه آن
آموزش این مسائل است، تعریف می کنند. امام مفهوم تربیت اخلاقی اخص از تربیت دینی است که با تعریف کردن آن تفاوت بین آنها مشخص می شود.
«تربیت اخلاقی» عبارت از ایجاد شناخت و برانگیختن احساس، جهت تضعیف و انهدام صفات منفی و مراقبت و پرورش هماهنگ صفات مثبت تا این صفات ملکه انسان گردند.
طبق این تعریف برای تربیت اخلاقی، ابتدا باید به پرورش قوای ادراکی و عقلانی پرداخت تا خوب از بد تشخیص داده شود
سپس به ایجاد انگیزه و تمایل پرداخت تا برای عمل به خوبی، گرایش ایجاد گردد.
و بدین ترتیب زمینه عمل که از بین بردن رذایل و اتصاف به فضایل است فراهم آید.(۳)
در تربیت اخلاقی کسی را دارای تربیت اخلاقی می دانیم که فضایل و کمالات در او هماهنگ و موزون رشد یافته باشد و به تمام ارزش های انسانی متخلّق باشد
پیامبران نیز برای همین منظور مبعوث می شدند، چنانکه پیامبر اکرم(ص) می فرماید:
«بعثت لاتمم مکارم الاخلاق. برای تکمیل کرامت اخلاقی بر انگیخته شدم.»
با تعاریفی که ذکر شد فرق تربیت دینی با سایر ساخت های تربیتی نیز روشن می شود.
مثلاً تربیت هیجانی و عاطفی به جنبه های غریزی و فطری و رشد و شکوفایی آنها مربوط می شود و یا تربیت بدنی که به بعد جسمانی انسان مربوط می شود.
هر چند دین در تمامی حوزه ها و ساخت ها نظر دارد ولی اصطلاح تربیت دینی به بعد معرفتی (معرفت خدا)، ایمان، تقوا، عبادت، شکرگزاری و … مربوط می شود
که نتیجه کارکرد آن این است که متربی فردی دین دار ، اهل عبادت، خداشناس و با تقوا و … باشد.
پس با این بیان، قسمت آخر سئوال “در تربیت دینی ما به دنبال چه هستیم؟”، روشن گردید.
البته اگر تربیت دینی را شامل تربیت اخلاقی هم دانستیم، باید هر آنچه در تعریف تربیت اخلاقی ذکر شد، در تربیت دینی نیز بر آورده شود.
پاورقی:
۱. اسماعیلی یزدی، عباس ، فرهنگ تربیت، ص ۳۹.
۲. تعلیم وتربیت دینی (مجموعه مقالات)، ترجمه مشایخی راد، شهاب الدین ،قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۰، ص۷۰ به نقل از: Thomas Religious Education, Vol7, P4275
۳. حسینی دهشیری، افضل السادات ، نگرشی به تربیت اخلاقی از دیدگاه اسلام، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۰، ص ۶۹.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
