اولین حامد و اولین عابد چه کسی بود؟
اولین حامد و اولین عابد چه کسی بود؟
سؤال تا اندازه ای کلی و مبهم است و واضح نیست منظور پرسش کننده دقیقا چیست.
آیا اولین حامد در بین انسان ها مراد است یا اولین حامد در بین همه مخلوقات.
آیا اولین حامد از جهت زمانی مراد است یا اولین حامد از جهت رتبی و یا اصلا شخص خاصی مراد نیست و ملاک عبادت مراد است و منظور از اولین حامد، بهترین حامد است.
اگر منظور، اولین حامد از جهت رتبه است، بر اساس روایات، اوّلین تسبیح کننده خدا، مقام نوری پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ اهل بیت ـ علیهم السلام ـ است.
توضیح آن که اهل بیت ـ علیهم السلام ـ ، غیر از جسم و نفسشان که در مقعطی خاص از تاریخ به دنیا آمدند و در مقطعی خاص از دنیا رفتند،
یک مقام نوری دارند که از حیث رتبه، قبل از همه مخلوقات خلق شده اند.
در روایات متعددی آمده است که اوّلین مخلوق خداوند،
نور پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ است که از آن نور، نور امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ و دیگر معصومین ـ علیهم السلام ـ مشتق شده اند
و سپس خداوند از نور ۱۴ معصوم ـ علیهم السلام ـ ، عرش و کرسی و ملائکه و آسمان ها و زمین و انبیاء و دیگر مخلوقات را خلق کرده است.
هم چنین در این روایات آمده است که ۱۴ معصوم ـ علیهم السلام ـ ، پس از خلقت نوری شان، خداوند را تسبیح کردند و از تسبیح آن ها بود که ملائکه یاد گرفتند چگونه خداوند را تسبیح گویند
و اگر ۱۴ معصوم ـ علیهم السلام ـ خدا را تسبیح نمی گفتند، ملائکه هرگز نمی دانستند که چگونه خدا را تسبیح گویند و نیز جنیان و انسان ها،
از تسبیح ۱۴ معصوم ـ علیهم السلام ـ یاد گرفتند که چگونه خدا را تسبیح گویند.
بر اساس این روایات، در عالم ذرّ که خداوند از همه انسان ها بر یگانگی خود اقرار گرفت،
اولین کسی که بر یگانگی خدا اقرار کرد، پیامبر اعظم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و سپس دیگر اهل بیت ـ علیهم السلام ـ بودند
و بعد از آن ها، دیگر انبیاء و اولیاء و اوصیاء بر یگانگی خداوند اقرار کردند
و خداوند از آن ها خواست علاوه بر یگانگی خدا، بر رسالت حضرت محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ و ولایت امیر المؤمنین علی ـ علیه السلام ـ نیز گواهی دهند و میثاق بندند.
به عنوان مثال به چند روایت از این دست توجه فرمایید:
۱. حضرت باقر ـ علیه السلام ـ فرمود: ای جابر! خدا بود در حالی که هیچ چیز با او نبود. نه معلوم و نه مجهول.
اوّلین موجودی که آفرید، محمّد مصطفی ـ علیه السلام ـ بود. ما اهل بیت را هم با او از نور خود و عظمتش آفرید
و به صورت سایه ای سبز در مقابل خود نگه داشت، آن موقع که آسمان و زمین و شب و روز و خورشید و ماه وجود نداشت.
نور ما از نور پروردگارمان جدا شد، همانند جدا شدن پرتو خورشید از خورشید. ما او را تسبیح و تقدیس و ستایش می کردیم و عبادتی واقع می نمودیم…
سپس عرش را آفرید… آنگاه آسمان ها را آفرید… بعد بهشت و جهنم را آفرید… سپس ملائکه را آفرید و آن ها را ساکن گردانید…
آنگاه خداوند به انوار ما دستور داد که تسبیح کنند و از تسبیح مان آن ها (ملائکه) تسبیح نمودند.
اگر تسبیح ما نبود آن ها نمی دانستند چگونه خدا را تسبیح کنند و چگونه تقدیس نمایند…
سپس جنّ را آفرید و آن ها را ساکن هوا نمود و از ایشان پیمان گرفت برای خود به ربوبیت و برای محمد ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ به نبوّت و برای علی به ولایت…
بعد خداوند انوار ما را امر کرد که تسبیح نمایند پس جنیان به واسطه تسبیح ما تسبیح کردند و الا نمی دانستند چگونه تسبیح کند. بعد خداوند زمین را آفرید…
سپس خداوند آدم را از پهن دشت زمین آفرید. قیافه اش را آراست و در او از روح خود دمید،
آنگاه ذریه او را از نهادش خارج کرد و از ایشان پیمان گرفت به ربوبیت خود و نبوت محمّد و ولایت علی.
هر که خواست اقرار کرد و هر که خواست انکار نمود. ما اوّلین گروهی بودیم که به این اقرار نمودیم….
وقتی خداوند اراده اخراج ذریه آدم برای گرفتن پیمان کرد، این نور را در آن راه داد، آنگاه ذریه او را از نهادش خارج کرد در حالی که لبیک می گفتند.
ما خدا را تسبیح کردیم و به واسطه تسبیح ما آن ها تسبیح نمودند و الا نمی دانستند چگونه تسبیح کنند.
آنگاه خداوند برای پیمان گرفتن به ربوبیت خود خویش را به آن ها معرّفی نمود.
وقتی فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم، ما اوّلین کسی بودیم که آری گفتیم.
سپس پیمان گرفت برای محمّد به نبوت و برای علی به ولایت و هر که خواست اقرار کرد و هر که خواست انکار نمود.
پس ما اوّلین مخلوق خدا و اولین پرستنده و تسبیح کننده او بودیم.
ما سبب آفرینش و موجب تسبیح و عبادت ملائکه و انسان ها بودیم و به وسیله ما خدا شناخته شد و به یگانگی پرستش گردید و به واسطه ما گرامی شد
هر کس از مخلوقات که مقامی یافت. ما سبب پاداش پاداش گیران و کیفر تبهکاران هستیم. سپس این آیه را تلاوت نمود:
«وَإِنَّا لَنَحْنُ الصَّافُّونَ وَإِنَّا لَنَحْنُ الْمُسَبِّحُونَ».(۱)
و آیه دیگر: قُلْ إِن کانَ لِلرَّحْمَنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ الْعَابِدِینَ.
پیامبر اکرم اولین کسی است که خدا را پرستش کرده و اول کسی است که منکر فرزند یا شریک داشتن خدا شده و ما پس از پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ قرار داریم…».
۲. جابر بن عبدالله در تفسیر قول خداوند: «کنتُمْ خَیْرَ أُمَّهٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ…».(۲)
می گوید: رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود:
اولین چیزی که خدا خلق کرد، نور من بود که آن را از نور خودش آفرید…پس از آن نور، نور علی ـ علیه السلام ـ را جدا کرد…
سپس عرش و لوح و خورشید و نور زمین و نور دیدگان و عقل و معرفت و دیده ها و شنیده های بندگان و دلهایشان را از نور من آفرید و نور من مشتق از نور خداست.
پس اوّلین ما هستیم و آخرین ما هستیم و سابقون ما هستیم و تسبیح کنندگان ما هستیم…
کسی که ما را بشناسد، خدا را شناخته است و کسی که از ما رویگردان شود،
از خدا رویگردان شده است و کسی که از ما اطاعت کند، از خدا اطاعت کرده است و ما وسیله رسیدن به خدا و رضوان خدا هستیم.
۳. جابر بن عبدالله نقل کرده که به پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ گفتم: اوّل چیزی که خداوند آفرید، چه بود؟
فرمود: نور پیامبرت که از آن تمام خیرها و خوبی ها را آفرید، سپس آن نور را در مقام قرب خود هر چه خواست نگه داشت،
سپس به چند قسمت تقسیم نمود، از یک قسمت عرش و از دیگری کرسی و حاملین عرش و خزنه کرسی را آفرید و قسمت چهارم را در مقام حبّ قرار داد تا موقعی که خواست.
آنگاه آن به چند قسمت تقسیم نمود.
از یک قسمت قلم و از قسمت دیگر لوح و از قسمت دیگر بهشت را آفرید و قسمت چهارم را در مقام خوف نگه داشت تا زمانی که می خواست سپس آن به چند قسمت تقسیم نمود
و ملائکه را از یک قسمت و خورشید را از قسمت دیگر و ماه و ستارگان را از قسمت سوم آفرید و قسمت چهارم را در مقام رجاء قرار داد تا هنگامی که می خواست آنگاه آن را چهار قسمت کرد.
عقل را از یک قسمت، علم و حلم را از قسمت دیگر و عصمت و توفیق را از قسمت سوم آفرید و قسمت چهارم را در مقام حیاء قرار داد تا موقعی که می خواست سپس با دیده هیبت بر او نگریست.
آن نور به صورت قطرات در آمد و یک صد و بیست و چهار هزار قطره شد که از هر قطره ای روح پیامبر و رسولی را آفرید سپس ارواح انبیاء تنفسی کردند و از تنفس آن ها ارواح اولیاء و شهداء و صالحین را آفرید…(۳)
البته فهم مقام نوری اهل بیت ـ علیهم السلام ـ و فهم این گونه روایات، نیازمند داشتن معلومات فلسفی و عرفانی بالایی است،
گرچه فلاسفه و عرفا نیز از فهم مقامات اهل بیت ـ علیهم السلام ـ عاجزند.
آیه ۱۶۳ سوره انعام، که از زبان پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ می فرمایند:
«من اولین مسلمان هستم»،
بنا بر اعتقاد برخی مفسران، از جمله علامه طباطبایی (ره) در المیزان، به همین معناست که پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از حیث رتبه و درجه اولین مسلمان است،
حتی نسبت به انبیای گذشته، نه از حیث زمانی و مراد اولین مسلمان در بین همه امت هاست، نه فقط امت اسلام.(۴)
بنابراین از حیث رتبه، اولین مخلوقی که خداوند را تسبیح کرد
پیامبر اسلام ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ بود و سپس دیگر ۱۴ معصوم ـ علیهم السلام ـ بودند و سپس در رتبه بعد، ملائکه و انبیاء و اوصیاء و اولیاء بودند.
امّا اگر منظور سؤال کننده، اولین حامد تاریخی است، ملائکه و جنیان، قبل از انسان ها خدا را تسبیح کردند و در بین انسان ها، اولین انسان، آدم ابو البشر ـ علیه السلام ـ بود که خدا را تسبیح کرد.
گرچه از برخی روایات بر می آید که قبل از آدم ابوالبشر هم انسان هایی زندگی می کرده اند، امّا این روایات چندان مسلّم نیستند
آنچه یقینی است این است که حضرت آدم ـ علیه السلام ـ ، قبل از دیگر انسان های نسل او، خدا را عبادت کرد. اهل بیت ـ علیهم السلام ـ نیز از لحاظ تاریخی، در مقطع تاریخی خودشان، خدا را عبادت کردند.
سرانجام این که اگر منظور از اولین حامد، شخص خاصی مراد نیست و ملاک ستایش مراد است، به این معنا که بهترین ستایش کننده چه کسی است،
قرآن در این باره می فرمایند:
سُبْحَانَ اللَّهِ عَمَّا یَصِفُونَ إِلَّا عِبَادَ اللَّهِ الْمُخْلَصِینَ(۵).
و البته پاک است او از آنچه توصیفش کنند، مگر (ستایش و تسبیح) بندگان خالص خداوند».
بنابراین، بر اساس این آیه هیچ کس نمی تواند به درستی خدا را تسبیح کند، به جز بندگان مخلص خداوند.
دلیل این که فقط بندگان مخلص خداوند، می توانند خداوند را به درستی ستایش کنند این است که انسان ها محدودند و خداوند نامحدود است و محدود نمی تواند نامحدود را توصیف کند،
امّا مخلصین چون به مقام فنای فی الله رسیده اند، از زبان حقّ سخن می گویند، نه از زبان خودشان و بنابراین به درستی می توانند خدا را توصیف و ستایش کنند.(۶)
پاورقی:
۱. مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج۲۵، ص۱۷، باب ۱، ح۳۱. اولین حامد
۲. همان، ج۲۵، ص۲۲، باب ۱، ح۳۸.
۳. همان، ج۲۵، ص۲۱، باب ۱، ح۳۷.
۴. طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج۷، ص۳۹۴. ترجمه المیزان، ج۷، ص۵۴۴. اولین حامد
۵. صافات : ۱۵۹ و ۱۶۰.
۶. ر.ک: المیزان فی تفسیر القرآن، ج۱۷، ص۱۷۴. ترجمه المیزان، ج۱۷، ص۲۶۵.
منبع: نرم افزار پاسخ – مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات
