معنای اَجَل چیست و تفاوت اجل با اجل مُسمّی کدام است ؟

اَجَل به معنای مدت مقرّر و یا سررسیدن زمان است . و ظاهراً استعمال اَجل در تمامی مدّت ، استعمال اصلی و استعمال آن در سررسید فرع آنست .

چون بیشتر اوقات در همان معنای اوّل به کار می رود ، حتّی در اثر کثرت استعمال در آن گاهی می شود که احتیاجی به ذکر وصف ندیده و به ذکر موصوف به تنهایی اکتفا می کنند . بنابراین هر جا که این کلمه استعمال شده باشد ، باید گفت به معنی اجل مقضی و تمام مدّت است مگر قرینه ای در کلام باشد و دلالت کند بر اینکه به معنای سررسید است .

راغب در مفردات می گوید : یعنی مرگش فرا رسیده لیکن اصل معنی آن استیفاء مدّت است . به هر تقدیر ظاهر کلام خدای تعالی در آیات دوّم تا ششم سوره انعام « هوالذی خلقکم من طین ثمّ قضی اجلاً و اجل مسمّی عنده ؛ پروردگار آن کسی است که شما را از گل آفریده و سپس اجلی قرار داد ولیکن اجل مسمی در نزد خداست » این است که منظور از اَجل و اجل مسمّی آخر مدّت زندگی است نه تمامی آن همچنان که از جمله « فان اجل الله لاتٍ » به خوبی استفاده می شود

بنابراین از این بیان ، این معنی نیز معلوم شد که اجل دو گونه است : یکی اجل مبهم و یکی اجل مسمَّی یعنی معین در نزد خدای تعالی و این همان اجل محتوی است که تغییر نمی پذیرد . به همین جهت آن را مقیَّد کرده به ( عنده = نزد خدا ) و معلوم است چیزی که نزد خداست دستخوش تغییر نمی شود به دلیل اینکه فرمود : « ماعندکم ینفدو ما عندالله باقٍ ؛ و آنچه نزد خداست باقی می ماند » .
{P – سوره نحل ، آیه ۹۶

و این همان اجل محتوی است که تغییر و تبدیل برنمی دارد خدای متعال می فرماید : « اذاجاء اجلهم فلایسْتَأخرون ساعهً ولا یستقدمون » ؛ وقتی اجلشان برسد نمی توانند حتی یک لحظه آنرا پس و پیش کنند « .{P – سوره یونس آیه ۴۹ . P}

و اگر آیات سابق به ضمیمه آیه شریفه » لکل اجلٍ کتابٌ یمحوالله مایشاء و یثبت و عنده ام الکتاب « ؛ برای هر اجلی نوشته است . خداوند محو می کند نوشته ای را که بخواهد و تثبیت می کند آنرا که بخواهد و نزد اوست ام الکتاب » مورد دقت قرار{P – رعد P 41}
می گیرند بدست می آید که اجل مسمی همان اجل محتوی است که در ام الکتاب ثبت است و اجل غیر مسمّی آن اجلی است که در ( لوح محو واثبات ) نوشته شده است .

و ام الکتاب قابل انطباق است بر حوادثی که در خارج ثابت است یعنی جوادثی است . یعنی حوادثی که مستندند به اسباب عالی که تخلف از تأثیر ندارد . و لوح محو واثبات قابل انطباق بر همان حوادث است لیکن نه از جهت استناد به اسباب عامه بلکه از نظر استناد ناقضی که در خیلی از موارد از آنها به مقتضی تعبیر می کنیم که ممکن است برخورد با موانعی بکند و از تأثیر باز بماند و ممکن است باز نماند .