عالم ذر چگونه جایی است؟ و چرا من به خاطر نمیآورم که گفته باشم قالوا بلی در پاسخ الست بربکم؟

یکی از موضوعات اسلامی که از آیه ۱۷۳ اعراف سرچشمه گرفته، عالم ذر است. بعضی از تفسیرهای غلط باعث شده که گمان شود: هر چه ما در عالم زر گفته ایم ناگزیر همان را دنبال میکنیم بنابراین ما محکوم به جبر هستیم!

در سوره اعراف آیه ۷۳ میخوانیم:

به خاطر بیاور زمانی را که پروردگارت از صلب و یشت فرزندان آدم ( ذریه آنها را برگرفت و آنها را بر خویش به گواهی طلبید (و فرمود) آیا من پروردگار شما نیستم؟ همه آنها در پاسخ گفتند: آری گواهی میدهیم. (چرا خدا چنین کرد؟) برای اینکه در رستاخیز نگویید ما از این غافل بودیم؟

این آیه بیانگر همان عالم ذر است که گاهی از آن به عالم الست تعبیر میشود. عالم ذر، عالم فطرت و استعدادها است که خداوند با زبان حال و به تعبیر علمی با زبان تکوینی از فطرت انسانها پرسید: آیا من پروردگار شما نیستم، همه در پاسخ گفتند: آری. پس این برداشت عامیانه از عالم ذر را که انسانها بصورت ذرات، هم در صلب آدم و حوا وجود داشتند و خداوند آنها را از صلب او بیرون کشید باید به کناری بگذاریم. زیرا در آیه فوق ذکری از آدم و حوا نیست ذکر بیآدم است. آیه میخواهد بگوید انسان قبل از آنکه به این دنیا به شکل انسان به وجود بیاید در خمیرهاش اقرار به وجود خداوند هست و از نظر قرآن این اقرار به حق در همه موجودات و پدیده های هستی است و اختصاص به انسان ندارد.

با این وصف هم انسانها از نظر فطرت سالم و دست نخورده و به یکتایی خدا اقرار دارند، و همین راز نهانی و تکوینی حجت قوی الهی برای کافران در قیامت است که مگر شما از نظر فطری آماده پذیرش ربوبیت من نبودید، پس چرا کافر شدید؟ در بعضی از روایات نیز عالم ذر به همین پیمان فطری معنی شده است:

عبد الله بن سنان میگوید از امام صادق ( پرسیدم فطرت الهی (در آیه ۳۰ سوره روم) چیست؟ فرمودند: فطرت همان اسلام است که خداوند آن را در نهاد انسان سرشت.

در آن هنگام که از آنها پیمان توحید گرفت و فرمود: آیا من پروردگار شما نیستم؟ مؤمن و کافر به زبان حال و استعداد جواب مثبت دادند.

برگرفته از: بخش پرسش و پاسخ.الست

نرم افزار مطهری، آثار استاد مطهری.