برای درمان وسواس چه باید کرد؟
برای درمان وسواس چه باید کرد؟
پاسخ:با سلام بر پرسشگر گرامی و آرزوی ایامی سرشار از یاد پرودگار و فارغ از وسواسی که از طرف شیطان تلقین می‌شود تا بندگان خدا در دین خود را سست شوند، زیرا که طبق فرموده قرآن کریم شیطان همیشه امر به زشتی و پلیدی می‌کند و زشتی و پلیدی وسواس بر کسی پوشیده نیست و به همین جهت وسواس چه فکری و چه عملی منسوب به شیطان است. و انسان موحد که فقط خدا را می پرستد باید خود را از شر آن رها کند تا از دام شیطان برهد.
ما چند راهکار برای مقابله با وسواس به شما ارائه می‌دهم، امّا اگر ابتلاء به وسواس در شما شدید است، ابتدا باید به یک متخصص اعصاب و روان مراجعه نمایید تا با چند داروی بسیار ساده مقداری از وسواس شما را کاهش دهد و بعد از اینکه مقداری بر خودتان مسلط شدید راهکارهای پیشنهادی را بکار بگیرید.
وسواس نوعی احساسِ اجباری برای تکرار افکار و اعمالی است که خود شخصِ وسواسی، نیز به بیهوده بودن آن آگاه است. دائماً افکاری اضطراب آور در ذهن او بصورت اجباری تکرار می‌شوند و شخص برای رهایی از اضطرابی که این افکار تکرار شونده اجباری برای او ایجاد می کنند به انجام اعمالی بصورت تکراری دست می زند. مثلاً هنگام نماز شیطان این فکر را بصورت تکرار شونده در ذهن شخص دامن می زند که: نکند تکبیر نگفته باشی و نمازت باطل باشد، و شخص برای رها شدن از این فکر تکرار شونده و آزار دهنده، عمل گفتن تکبیر را تکرار می کند و یا مثلاً برای گریز از اینکه ممکن است نیت نکرده باشد، مکرراً نیت را با صدای بلند تکرار می‌کند! امّا باز راضی نمی‌شود، زیرا آن فکر آزار دهنده دوباره به ذهن او می‌آید و او ناچار است برای رهایی دوباره عمل را تکرار کند. نظیر کسانی‌که چندین بار قفل درب خانه را به خاطر اطمینان از قفل بودن آن دوباره وارسی و یا باز و بسته می‌کنند.
چون محتوای وسواسها باهم فرق می‌کند، علائم وسواس نیز مختلف است، مثلاً یکی در نجاست و طهارت وسواس دارد و محتوای وسواس دیگری فکری یا عملی و یا جنسی است و….. امّا می توان به برخی از نشانه های مشترک اشخاص وسواسی به این ترتیب اشاره کرد.: نظم و ترتیب را بیش از حدّ رعایت می‌کنند، بسیار جدیّ هستند، ذهنشان بیش از اندازه درگیر قوانین و قواعد است، ابراز لجاجت بیش از اندازه، اصرار در تحمیل باور خود براطرافیان، تردید بسیار و بیش از اندازه که موجب اختلال در تصمیم گیری آنها می‌شود، اضطراب، انتقاد دائم از خود و دیگران، ترجیح انزوا بر شرکت در کارهای جمعی، و…. .
وسواس دارای سطوح مختلفی می‌باشد که برای هر سطح، درمان خاصّی وجود دارد که سطح خفیف آن با کمی مراقبت توسط اطرافیان و اندکی مراقبه توسط خود شخص قابل درمان است در این سطح راهکارهای شناختی نیز خوب جواب می دهد، اما اگر شخص در سطوح خفیف تر درمان نشود وسواس او به جایی می رسد که باید درمان او توسط روانپزشک و با دارو درمانی پی گرفته شود.
برخی از زمینه های پیدایش وسواس بدین قرار است: نگرانی فکری و خیالات واهی، نداشتن اعتماد به نفس، برخی از زمینه های ژنتیکی، مشکلات روحی و روانی، وابستگی بیش از حدّ به پدر و مادر، ضعف اراده، تحولات ایّام بلوغ، عوامل محیطی، بی‌اطّلاعی از احکام، در وسواسهایی که محتوای دینی دارند، غفلت از یاد خدا و پرداختن به خود که می‌تواند یک عامل مهّم در ابتلا به وسواسهایی باشند که محتوای دینی دارند.
مطالبی که به عرض‌تان رسید برای آشنایی اجمالی شما با اختلال وسواس بود، که بنابر مبنای برخی از روانشناسان، دادن آگاهی و بینش به شخص می تواند در طریق درمان بسیار مفید باشد.
وسواسی که محتوای نجاست و طهارت دارد برای رهایی از آن موارد زیر پیشنهاد می شود
۱- همانطور که گفته شد برخی از وسواسهای این چنینی ریشه در جهل به احکام دارد و شما می توانید با مراجعه به احکام بسیاری از اعمال خود را اصلاح کنید، مثلاً در رساله مراجع تقلید از شکهایی که هرگز نباید به آن اعتنا کرد شک کثیر الشک است و یا شرط نجس دانستن چیزی اینست که با چشم خود دیده باشید که آن چیز نجس شده است و حدس و گمان نمی‌تواند اثبات کننده نجاست باشد، شستن مخرج غائط در حدی معمول که میان عرف رایج است مقصود شارع مقدس می باشد و بیش از این مثل بازبینی آن بوسیله ذرات موجود در دستمال کاغذی بی شک دستور شیطان است که چون بنده خدا هستید نباید به آن توجه نمایید. واگر به دستورهایی که در رساله ها آمده بی‌اعتنایی کنید و همچنان به وسواس خو پای بفشارید، معلوم می‌شود که دیگر پای خدا درمیان نیست و شیطان بر گرده شما سوار شده، و منیّت بر شما حاکم کرده است، زیرا احکام خدا معلوم و دین او بسیار راحت است. فقها و مراجع تقلید نیز همگی بر این نظر اتفاق نظر دارند که شخص وسواس هرگز نباید به شک و تردیدهای خود اعتنا کند و اگر مقلدین به همین نکته توجه کنند و بخواهند طبق نظر مرجع تقلید که حکم خدا است عمل کنند و نه طبق نظر خودشان که از القاآت شیطان است، بخش مهم بلکه تمام حالت وسواس عملی شان حل می شود.
ما در اینجا به یکی دو استفتا از حضرت آیت الله مکارم شیرازی اشاره می کنیم و یادآور می شویم که سایر مراجع تقلید نیز مثل همین دیدگاه را در رساله های عملیه شان دارند و چه خوب است شما نیز به رساله عملیه مرجع تقلید خودتان مراجعه کنید که در آن صورت به همین مطلب پی خواهید برد.
ایشان (مسأله ۴۷ ، استفتاآت جدید، ج ۲) در پاسخ به یک استفتا در مورد طهارت و نجاست شخص وسواس فرموده اند: «به یقین اعتنا کردن شما به مواردی که برخواسته از وسواس است حرام می باشد و باید آن را ترک کنید و ما مسؤولیت آن را به گردن می گیریم».
در مسأله ۴۸ نیز در استفتا دیگری به شخص دچار وسواس می گویند: «وظیفه شما این است که به سایر مردم نگاه کنید و ببینید در چه حد به این امور اعتنا می کنند و علم به نجاست پیدا می کنند (منظور قشر متدین است) آن مقدار که آنها یقین پیدا می کنند و آب می کشند شما هم آب بکشید و نسبت به بقیه تکلیفی ندارید. هر چند فکر شما به شما بگوید نجس است زیرا در این گونه موارد افراد متدین عادی علم و یقین به نجاست پیدا نمی کنند».
و در مسأله ۸۸ نیز خطاب به شخص دچار وسواس می فرمایند: «بهترین راه ترک وسواس بی اعتنایی به آن است؛ یعنی ملاحظه کنید دیگران چه مقداری مثلا برای غسل معطل می شوند شما هم چنین کنید مثلا ۱۰ دقیقه یا حداکثر یک ربع، اگر شیطان گفت درست نشد اعتنا نکنید عمل شما صحیح است و نگران نباشید و ما مسؤولیت آن را بر عهده می گیریم».
۲- تکنیک بعدی استفاده از تنش زدایی (ریلکسیشن) است، چون وسواس از اختلالات اضطرابی است یعنی ریشه در وسواس دارد، آموزش و بکار گیری این تکنیک می تواند در کاهش اضطراب و در نتیجه کاهش وسواس تاثیر زیادی داشته باشد، پژوهشگران در پژوهشهای خود پیرامون این تکنیک کاربردی که در سایتهای مختلف قابل روئیت است، اثبات کرده اند که بکار گیری این تکنیک در بسیاری از موقعیتهای اضطراب زای زندگی تاثیر بسزایی در کاهش اضطراب دارد، این محققان در منابع به حدود سی و پنج مشکلی که با بکار گیری این تکنیک برطرف می شود اشاره کرده اند. شما می توانید با مراجعه به یکی از مراکز مشاوره و روان درمانی نسبت به آموزش یکی از روشهای آن اقدام نمایید. من در زیر به برخی از مشکلاتی که با این تکنیک می توان برآنها غلبه کرد برای شما برمی شمرم.
الف- سردرد ناشی از انقباض عضلات جمجمه، سردرد های مزمن تنشی به دلیل تنش بیش از حد در عضلات اسکلتی سر و گردن آغاز می شوند و آموزش تنش زدایی تدریجی در تقلیل سردرد تنشی اثر غیر قابل انکاری دارد.
ب- میگرن که به عنوان ضربان یک جانبه سردرد(فقط در یک قسمت از سر) که از درئن و یا اطراف چشمها آغاز می شود تعریف شده و اغلب بوسیله یک بو، دل بهم خوردگی، تهوع، و….برانگیخته می‌شود و گاهی توام با روان بی اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ کج خلقی، حساسیت، اختلال بینایی است. البته بیمارانی که تمرین منظم خانگی داشته اند رضایت خیلی بیشتری از کاهش سردردها داشته اند.
پ- تقلیل اضطراب و درمان انواع هراسها مانند هراس از گربه، حساسیت زدایی نظامدار یکی از اصلی ترین شیوه های درمانگری در انواع هراس است و تنش زدایی یکی از مولفه های اصلی این روش به حساب می آید.
ت- با کاهش اضطراب به دنبال تنش زدایی، بخاطر کم شدن دفاع های ایمنی بدن که در حالت اضطراب براه می افتند، تحمل ما در تحمل تنیدگها افزایش می یابد.
ث- تقلیل رگه های اضطرابی و تظاهرات اضطرابی زنان بار دار
ج- درمان اضطراب امتحان
چ-تقلیل اضطراب کودکانی که در مدرسه دچار اضطراب مفرط شده اند.
ح-تقلیل عوامل اضطرابی شخصیت مانند، تنش عصبی، ضعف من، اضطراب پارانویا گونه، نداشتن تصویر روشن از خود،و….
خ- درمان فشار خون، آرامش با افزایش سرم k+در خون رابطه مثبت و معنی دار دارد وk+ نیز با سلامت روانی رابطه مثبتی دارد و تنش زدایی با کاستن از ضربان قلب باعث افزایش این سرم در خون می شود.
د- درمان بی خوابی و اختلالهای مربوط به خواب. (تنش زدایی بدنی به این افراد کمک می کند که بسرعت بخواب روند.)
ذ- روش مقابله ای در بیماران مبتلا به سرطان و نیز تقلیل برانگیختگی این بیماران هنگام شیمی درمانی
ر- درمان و پیشگیری از عود و رشد بیماریهای روان- تنی
ز- بهبود بیماریهای تنی روان‌زاد
ژ- کاهش ناراحتی هاو تنیده گی‌های ناشی از بیماریهای قلب و عروق
ط- تقویت حافظه( بهبود فرآیند ضبط، باز شناسی، و اندوزش اطلاعات)
ظ- تغییر و تقلیل رگه های اضطرابی شخصیت
ع-کنترل و غلبه بر لکنت زبان
غ- تقلیل حملات صرع
ف- بهبود کودکان مبتلا به فزون کنشی
ق- درمان بیماران مبتلا به آسم
ک- تقلیل دردهای مربوط به قاعدگی
گ- کاهش اسپاسمهای عضلانی در بیماران مبتلا به فلج مغزی
ل- بهبود تمرینهای ورزشی و دستیابی به استعدادهای کامل خود در ورزش
م- بهبود عملکردهای اجرایی و فعالیت های شغلی
ن- افزایش اعتماد به نفس در برخورد های اجتماعی
ریلکسیشن انواع و اقسامی دارد که یکی از راحترین آنها روش ریلکسیشن خوزه سیلوا است، ، بدین ترتیب که در جای خلوتی روی صندلی راحتی بنشینید تمام چیزهایی که به بدن شما فشار وارد می آورد مثل ساعت گردنبند کمربند و… از خود جدا سازید تنفس شکمی عمیق بکشید و بعد از شمارش تا ۸ آن را به آرامی از بینی خارج سازید بعد از اینکه سه بار اینکار را کردید چشمانتان آرام را ببندید و آنگاه از ۲۵ به آرامی شروع به شمارش معکوس نمایید و به تنفس عمیق دیافراگمی ادامه دهید آنگاه بعد از رسیدن به صفر( که حدود بیست دقیقه طوال می کشد، نفس عمیقی بکشید و چشمانتان را به آرامی باز کنید دو هفته اول روز دو الی سه بار اینکار را بکنید بعد از عدد ۵۰ شروع کنید بعد ۷۵ بعد عدد ۱۰۰ در حین انجام تمرین تمرکز خود را از روی عدد برندارید و همواره روی آنها زوم نمایید. بعد از مدتی احساس خواهید نمود اضطراب از وجود شما رخت بربسته است البته اگر این تمارین را زیر نظر یک رواندرمانگر انجام دهید بهتر است، در اثناء این عملیات باید آنچه را که باعث اضطراب شما می شود را بطور محسوسی بذهن آورید تا تدریجا ذهن شما نسبت به موضوع مصونیت پیدا کند و دیگر از آن پریشان نگردد.
۳- فکر زاید بخاطر وقت زاید است و وقت زاید به خاطر بیکاری است و لذا از جمله کارهایی که شما می توانید برای رهایی از وسواس‌تان به آن متوسل شوید مشغول کردن خودتان به کارهای اجتماعی و ورزش و تفریحات جمعی است، تا آنجا که می‌توانید از تنهایی بپرهیزید و خود را به کارهای مختلف مشغول کنید تا افکار وسواسی فرصت پیدا نکنند که به ذهن شما وارد شوند برای اوقات شبانه روز جدولی را تهیه کنید و کارها و فعالیت های شبانه روزی خود را در آن یادداشت نموده و سعی کنید برنامه ای تهیه نمائید که زمان خالی بودن فعالیت نداشته باشید. برنامه تدوین شده باید متناسب با توانایی های جسمی و روانی تان باشد و از هر گونه افراط و تفریط خودداری نمائید. و اوقات فراغت را نیز با نوعی فعالیت ورزش، نظافت اتاق، مطالعه روزنامه، انجام فعالیت های هنری و هر کار مورد علاقه دیگری، پر کنید.
۴- از آنجا که معمولاً افکار ورفتار مزاحم در تنهایی به سراغ افراد می آید ، حتی المقدور از قرار گرفتن در مکان های خلوت و تنهایی به مدت زیاد اجتناب کنید حتی سعی کنید مطالعات خود را در کتابخانه و قرائت خانه ای عمومی انجام دهید در اتاق، تنها نخوابید، هنگام غذا خوردن، تنها غذا نخورید و تنها مسافرت نکنید. هرگاه احساس تنهایی کردید، از جای خود برخیزید و با دیگران ارتباط برقرار کنید. ورزش های دسته جمعی انجام دهید ارتباط خود را با افراد شاد و با نشاط و اجتماعی (و در عین حال متدین) بیشتر کنید و از گوشه گیری جداً بپرهیزید. اگر درس می خوانید، برای مطالعه درسهای‌تان هرگز در خانه و یا در اتاق خلوت نکنید سعی نمایید که تمام مطالعاتتان در کتابخانه باشد.
۵- با کارهای مختلف به تقویت اراده خود بپردازید تا بتوانید به برخی از کارهایی که بصورت اجباری انجام می دهید یک نه بزرگ بگویید.
۶- به برخی از آثار و پیامدهای زشت و سوء وسواس فکر کنید و ببینید که این کارهای زشت و بی دلیل چگونه شما را پیش خانواده، دوستان و آشنایان خوار و خفیف‌کرده و شما که قبلا شخصیّت خوب، مثبت و محترمی بین همگان داشتید، اکنون فردی سَبُک، مسخره و دلقک اطرافیان شده اید. و توجه داشته باشید که اگر به وسواس خود پایان ندهید اوضاع بسیار وخیم تر از الان خواهد شد و احتمالا کارتان به دارو درمانی و بیمارستان روانی خواهد کشید.
۷- و همیشه این ذکر را با توجه به معنی آن بر زبان و قلب خود جاری کنید که:«بِسم الله و بِالله، تَوکَلتُ علی الله، اعوذُ بِالله السمیعُ العلیم مِن الشیطانِ الرجیم.
۸- تقابل به ضد: برای کسانی که از آلودگی و نجاست هراس دارند و این هراس منشا اضطراب و وسواس در آنها شده است ، آلوده سازی عمدی شخص توسط خود او یا دیگران ، از راههای درمان و رفع حساسیت به این امر است . اگر این روش با تکرار تحمل شود به طور قطع موثر خواهد بودچون مبتلا به وسواس در شستشو هستید، خود را در معرض چیزهای آلوده و نجس قرار دهید و یا به تجسّم چنین موقعیت هایی بپردازید و از انجام دادن آن کار خودداری نکنید. از فردی بخواهید خودش را در معرض این موقعیت ها یا موضوع های ذکر شده قرار دهد بدون این که «واکنش بی اختیاری» از خودش نشان دهد. سپس شما نیز همان کار را انجام دهید. این کار باعث می شود موضوع ها یا موقعیت های اضطراب آور، کم کم اثر خود را از دست بدهد و اضطراب شما کاهش پیدا کند. در واقع ریشه و علت اصلی وسواس (اضطراب) از بین برود.
۹- مواجه سازی: این روشی برای توقف تقویت دو جانبه رفتارهای جبری و اضطرابهای ماست. ما می دانیم اگر شما به مدت طولانی در یک موقعیت استرس زا باقی بمانید بتدریج به آن عادت کرده، اضطراب شما ازبین می رود. بنابراین شما با موقعیتی که از آن هراس دارید رودرو می شوید،اما در عین حال انجام امور جبری تکراری مانند چک کردن مداوم یا تمیز کردن(پیشگیری از پاسخ عملی) را متوقف می کنید ومنتظر می شوید تا اضطراب از شما دور شود.
معمولا بهتر است این کار را قدم به قدم انجام دهید.
* فهرستی از تمام چیزهایی که در حال حاضر از آنها می ترسید یا اجتناب می کنید را تهیه‌کنید.
* تمام موقعیتها یا افکاری که کمتر از همه شما را می ترسانند یا کمتر از آنها اجتناب می کنید را در انتهای فهرست قرار دهید و بدترین‌ها را در ابتدای آن.
* سپس از انتها شروع کرده و به سمت ابتدای فهرست بیایید و سعی کنید یک به یک به حل آنها بپردازید. به مورد بعدی صعود نکنید مگر انکه به قبلی به طور کامل چیره شده باشید. این کار باید روزانه و لا اقل یکی دو هفته انجام پذیرد. هر بار لازم است شما این کار را تا وقتی انجام دهید که مدت زمان اضطرابتان را به کمتر از نصف زمانی که در بدترین حالت طول می کشد کاهش دهید – حدود ۶۰-۳۰ دقیقه برای شروع.
* ثبت مقیاسی از اینکه اضطرابتان هر ۳۰ دقیقه به چه میزان است (مثلا صفر برای بدون ترس تا ۱۰۰ برای ترس شدید) خواهید دید احساس ترس چطور افزایش یافته و بعد کاهش می یابد.
شما می توانید برخی مراحل را با درمانگر خود تمرین کنید، ولی اکثر اوقات بایستی این کار را در محیطی که در آن احساس راحتی می کنید و به تنهایی انجام دهید.
مهم است به یاد داشته باشید که شما نیاز ندارید از تمام اضطرابتان خلاصی یابید بلکه فقط تا میزانی که احساس بهتری کنید . به یاد داشته باشید که اضطرابتان:
* نا خوشایند است اما لطمه ای به شما نخواهد زد.
* در نهایت از بین خواهد رفت.
* با تمرین مواجهه با آن ساده تر خواهد شد.
دو روش مفید وتخصصی مواجه سازی و غرقه سازی بهتراست توسط یک مشاور یا روانشناس انجام شود. لذا تاکید می شود اگرازمشکل خودنگران هستید وتمایل دارید به طورکامل آن را برطرف کنید حضوری به یک مشاوریا روانشناس مراجعه نمایید.
درمان دارویی: که درصوورت لزوم باید توسط روانپزشک تجویز وتحت نظرایشان مصرف شود.
در منابع اسلامی وسواس پدیده شناخته شده ایست و به آن به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان اشاره می شود. به عنوان مثال در کتاب اصول کافی ( باب عقل و جهل ) آمده است: در نزد امام صادق (ع) شخصی را به عقل و درایت نام بردند و گفتند او وسواس دارد، حضرت فرمود: چگونه عاقل است که شیطان را اطاعت می کند؟
در این راستا
۱- به خودتان تلقین کنید که «وسواس» یک نوع کار شیطانی است و باید هر چه زودتر دست از آن بردارم
۲- به خدا توکل کنید و از او استعانت بجویید تا هر چه زودتر بر این مشکل فایق آیید.
در این مورد حتی منابع اسلامی از قول معصومین (ع) روشهای متعددی را برای پیشگیری و درمان وسواس پیشنهاد کرده اند، که از آن جمله، بهره از ادعیه و اذکار خاصی از جمله (لا اله الاالله) و ( لاحول و لا قوه الابا الله) می باشد که در حقیقت ماحصل همه آن روشها را می توان در ذکر خدا خلاصه کرد.
دلایل ابتلا به وسواس
با استفاده از سایت مرکز ملی پاسخگویی
